اصول سترون‌سازی (Sterilization)، ضدعفونی (Disinfection) و گندزدایی (Antisepsis) در مراکز پزشکی (15)
تألیف:
دکتر احمد مردانی
مرکز تحقیقات سازمان انتقال خون، مؤسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون
احتیاط‌های عمومی (UP)
در سال 1985، مرکز کنترل بیماری‌ها (CDC) برای جلوگیری از انتقال عوامل عفونی منتقله از راه خون دستورالعمل‌هایی را تحت عنوان احتیاط‌های عمومی ارائه کرد. بر این اساس تمام بیماران، بالقوه عفونی در نظر گرفته می‌شوند و به کارکنان (پرسنل) مراکز بهداشتی و درمانی توصیه مـی‌شود در مواقعی که احتمال آلودگی با خون و سایر مایعات و ترشحات حاوی خون وجود دارد، از محافظ‌های مناسب مانند عینک، دستکش، روپوش پلاستیکی (گان (Gown) یا آپرون (Apron)) و غیره استفاده نمایند. لازم به ذکر است که تمامی کارکنان مراکز پزشکی موظف هستند در هر شرایطی احتیاط‌های عمومی را رعایت کنند. احتیاط‌های عمومی عبارتند از:
1- تمام کارکنان حرف پزشکی (HCW) در مواقعی که احتمال تماس و یا مواجهه با خـــون، مایع منی (Seminal Fluid)، ترشحات واژینال، مایع پلور (Pleural Fluid)، مایع مغزی نخاعی (CSF)، مایع سینوویال (Synovial Fluid)، مایع پریکارد (Pericardial Fluid)، مایع آمنیون (Amniotic Fluid) و هر نوع مایع و ترشح بدنی حاوی خون قابل‌رؤیت وجود دارد، بایستی به‌صورت روتین از محافظ‌های مناسب شامل عینک، ماسک، دستکش و روپوش پلاستیکی استفاده نمایند.
2- پس از تماس با هر بیمار بایستی دستکش‌ها تعویض شوند و نباید آن‌ها را شست و مجدداً مورد استفاده قرار داد. لازم به ذکر است که پس از درآوردن دستکش‌ها، بایستی دست‌ها را به شیوه بهداشتی و استاندارد شست و سپس خشک کرد.
3- کارکنان مراکز پزشکی که دچار ضایعه پوستی از هر نوعی هستند، بایستی از مراقبت مستقیم بیماران و همچنین جمع‌آوری وسایل و لوازم آن‌ها خودداری نمایند.
4- در مکان‌هایی که نیاز به احیا قابل پیش‌بینی است، برای اجتناب از تماس دهان به دهان بایستی تجهیزات احیا در دسترس باشد.
5- در هنگام استفاده، جمع‌آوری، پاکسازی و دفع سوزن، تیغه اسکالپل و سایر وسایل و لوازم نوک‌تیز و برنده بایستی دقت کرد تا دچار حادثه و آسیب نشوید.
6- سوزن‌ها و سایر وسایل و ابزار نوک‌تیز و یکبار مصرف را پس از استفاده بایستی در ظروف مقاوم به سوراخ‌شدگی قرار داد.
نکته 1: بهترین روش پیشگیری از ابتلا به عفونت‌های منتقله از طریق خون، جلوگیری از مواجهه با خون است.
نکته 2: احتیاط‌های عمومی دربرگیرنده خون و سایر مایعات، ترشحات و مواد دفعی حاوی خون است.
احتیاط‌های استاندارد (SP)
رعایت احتیاط‌های عمومی علاوه بر پیشگیری از ابتلای کارکنان مراکز پزشکی به عفونت‌های قابل انتقال از راه خون تا حدودی در جلوگیری از انتقال میکروارگانیسم‌هایی که قادرند از طرق دیگری منتقل شوند نیز مؤثر است.
با توجه به تعدد راه‌های انتقال میکروب‌ها و اینکه قادرند از طریق مایعات، ترشحات و مواد دفعی دیگری مانند مدفوع، ادرار، خلط، بزاق و غیره که معمولاً آلوده به خون نیستند، انتقال یابند؛ نیاز به دستورالعمل‌های دیگری است که کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی با رعایت آن‌ها از ابتلا به عوامل عفونی منتقله از راه خون و سایر مایعات، ترشحات و مواد دفعی بدن در امان باشند، به همین دلیل، در سال 1996 مرکز کنترل بیماری‌ها به‌منظور کنترل عفونت‌ها مقررات جدیدی را تحت عنوان احتیاط‌های استاندارد ارائه کرد. این اصول که رعایت آن‌ها بر تمامی کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی الزامی است، آن‌ها را از ابتلا به عوامل بیماری‌زایی که قادرند از طریق خون و دیگر مایعات، ترشحات و مواد دفعی بدن انتقال و انتشار یابند، محافظت می‌نماید. احتیاط‌های استاندارد عبارتند از:
1- تمامی نمونه‌های خون و سایر مایعات و ترشحات بدن بیماران بایستی بالقوه آلوده فرض شوند.
2- بایستی دست‌ها قبل و بعد از هرگونه تماس با بیمار به روش صحیح و به مدت 15 ثانیه در شرایط عادی و سه تا پنج دقیقه در صورت وجود آلودگی، شسته شوند.
3- استفاده از دستکش در صورت احتمال مواجهه و یا تماس با خون و یا سایر مایعات و ترشحات بدن بیماران به‌جز عرق ضروری است.
4- پوشیدن روپوش پلاستیکی، ماسک و محافظ چشم (عینک) معمولاً الزامی نیست، مگر زمانی که خطر پاشیده شدن (Spillage) خون و یا دیگر مایعات و ترشحات بدن بیماران وجود داشته باشد.
5- وسایلی که مجدداً مورد استفاده قرار می‌گیرند را بایستی پس از پاکسازی بسته به نوع وسیله ضدعفونی و یا سترون کرد.
6- کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی که دچار هر نوع ضایعه پوستی هستند، بایستی تا بهبودی کامل از تماس با بیماران و وسایل آلوده آن‌ها معاف شوند. در صورتی که این امکان وجود نداشته باشد، استفاده از دو دستکش توصیه می‌گردد.
7- در صورت ریختن خون و یا سایر مایعات و ترشحات بدن بیماران به سطوح محیطی و کاری، به ترتیب انجام مراحل ذیل الزامی است:
الف- پوشیدن دستکش و در صورت لزوم سایر پوشش‌های محافظتی
ب- برداشتن مواد قابل جمع‌آوری با دستمال دارای قابلیت جذب
ج- پاکسازی مکان موردنظر با آب و مواد شوینده صناعی (دترجنت‌ها)
د- ضدعفونی مکان موردنظر با محلول یک درصد و یا 10 درصد هیپوکلریت سدیم
نکته 1: اگر سطح آلوده‌شده صاف (نداشتن خلل و فرج) باشد از محلول یک درصد و در صورت داشتن منفذ، از محلول 10 درصد هیپوکلریت سدیم استفاده گردد.
نکته 2: در صورت وجود شیشه شکسته و وسایل تیز و برنده به همراه خون و یا سایر مایعات و ترشحات ریخته‌شده در سطوح محیطی و کاری، بایستی ابتدا روی آن‌ها را با دستمال دارای قابلیت جذب پوشانید و سپس محلول 10 درصد هیپوکلریت سدیم روی آن‌ها ریخت. در ادامه، پس از گذشت 10 دقیقه مراحل فوق را اجرا کرد.
8- هرگز نبایستی درپوش سوزن‌های مصرف‌شده را گذاشت. همچنین، بایستی از خم کردن و یا شکستن سوزن‌های مصرف‌شده اجتناب کرد. در صورت امکان، بهتر است از برنده‌ها یا کاترهای برقی (Electric Cutters) و یا مکانیکی استفاده نمایید، در غیر این صورت بلافاصله پس از مصرف، سوزن‌ها را در محفظه‌های مخصوص قرار داده و زمانی که دو سوم و یا سه چهارم محفظه‌ها پر شد آن‌ها را به همراه دیگر زباله‌های بیمارستانی به روش اصولی بسوزانید.
9- آموزش مداوم احتیاط‌های استاندارد به تمامی کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی ضروری است.
10- وسایلی که مجدداً استفاده خواهند شد را حتی‌المقدور بایستی استریل کرد. در صورت عدم دسترسی و یا فراهم نبودن شرایط سترون‌سازی، از مواد شیمیایی ضدعفونی‌کننده سطح بالا استفاده گردد. در مورد وسایل و لوازمی مانند بازوبند دستگاه فشارخون که فقط با سطوح خارجی بدن در تماس هستند، پاکسازی و یا استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده سطح پایین کافی است.
نکته: احتیاط‌های استاندارد دربرگیرنده خون و دیگر مایعات، ترشحات و مواد دفعی بدن (به‌استثنای عرق)، پوست آسیب‌دیده و مخاط‌ها است.
نکات مهم کاربردی در میکروب‌شناسی بالینی (3)
اصول سترون‌سازی (Sterilization)، ضدعفونی (Disinfection) و گندزدایی (Antisepsis) در مراکز پزشکی (3)
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام