درباره اهدای خون بیشتر بدانیم
(قسمت پنجم)
علي اصغر صفري فرد، كارشناس ارشد خون شناسي و بانك خون
safarifardas@Gmail.com
تصاویر از مهندس حامد میرزا خلیل، روابط عمومی سازمان انتقال خون ایران
آزمایش‌ها بر روی خون‌های اهدایی
برای اطلاع از اینکه خون‌های اهدایی عاری از عوامل بیماری‌زای شناخته شده هستند و با توجه به اینکه این عوامل می‌توانند سبب ايجاد بیماری در گیرنده خون گردند، سازمان‌هاي انتقال خون بر روی تمام خون‌های اهدایی آزمایش‌هاي زیر را انجام می‌دهد:
- آزمایش برای کشف آنتی‌بادی علیه ویروسHIV (عامل بيماري ايدز)
- آزمايش برای کشف ويروس هپاتيت B (عامل بيماري هپاتيت بي)
- آزمايش برای کشف ويروس هپاتيت C (عامل بيماري هپاتيت سي)
- آزمايش برای تشخيص بيماري سيفليس
تصویر شماره یک، انجام آزمایش الیزا
اگر نتیجه هر كدام از اين آزمایش‌ها مثبت باشد، ازطرف سازمان انتقال خون به طور خصوصي به اهدا كننده خون اطلاع داده می‌شود تا جهت انجام آزمايش‌هاي تأئيدي و تكميلي به سازمان مراجعه كند. در بسياري از موارد، نتايج مثبت اوليه كاذب بوده و نشانی بر وجود عفونت نيست. نتيجه “مثبت کاذب” در آزمايش‌های غربالگری، به آن معناست که نتيجه آزمايش غربالگری اوليه فرد مورد آزمايش، ” واکنش پذير” بوده اما نتيجه آزمايش‌های دقيق‌تر بعدی منفی بوده است. آزمايش مثبت کاذب به معنای اشتباه در انجام آزمايش تلقی نمی‌شود و در عين حال دليل بر وجود بيماری در فرد هم نيست و بنا به نتايج آزمايش‌های تکميلی انجام شده، فرد مورد نظر از اين لحاظ سالم است، با اين وجود مطابق قوانين سازمان انتقال خون، خون اهدا کننده با نتيجه آزمايش”مثبت کاذب” را نمی‌توان به بيماران تزريق نمود؛ حتی اگر نتيجه آزمايش‌های بعدی منفی باشد.
وظيفه سازمان انتقال خون اطمينان از تأمين خون سالم برای تمام بيماران است و بهترين استاندارد ايمنی زمانی بدست می‌آيد که منحصراً اهدا کنندگانی که هميشه نتيجه آزمايش‌های آنها از نظر وجود عفونت‌ها منفی بوده است، مورد پذيرش قرارگيرند. بنابراين، به عنوان يک احتياط ايمنی برای بيماران دريافت کننده خون، اهدا کنندگان با نتايج آزمايش “مثبت کاذب” گرچه بيمار نيستند ولی برای هميشه از اهدای خون معاف می‌شوند. با اين وجود، آنها می‌توانند در صورت تمايل همچنان با تشويق افراد سالم و واجد شرايط جامعه به اهدای خون، نقش مهمی در تهيه خون برای بيماران نيازمند به خون ايفا نمايند.
در صورتي كه پزشکان سازمان انتقال خون تشخیص دهند که نتایج آزمایش‌هاي تكميلي نشان دهنده این است که اهدا كننده به بيماري خاصي مبتلا است، وي را براي درمان به متخصصين ارجاع خواهند كرد. همچنين خون دريافتي از وي به طور صحيح معدوم مي‌گردد. لازم به ذكر است كه چنين اهدا كننده‌اي ديگر قادر به اهداي خون نبوده و در صورت مراجعه به مراكز خونگيري، بطور محترمانه از وي خونگيري بعمل نخواهد آمد.
علاوه بر انجام آزمايش‌هاي بيماري‌يابي، تعيين گروه خوني فرد اهدا كننده نيز انجام شده و نوع گروه خوني مشخص می‌گردد. بايد دانست كه سازمان انتقال خون هرگونه اطلاعات را راجع به اهدا کنندگان، بدون مجوز کتبی از مقامات صلاحيت‌دار، به هیچ عنوان در اختیار فرد دیگری قرار نمی‌دهد.
اهداي خون به منظور بررسي سلامت فرد و انجام رايگان آزمايش‌هاي ويروسي يك خطاي آشكار است كه برخي دانسته يا ندانسته آن را انجام مي‌دهند؛ به عنوان مثال اگر فردي، رفتار پرخطر داشته و نگران آلودگي خود به عوامل بيماريزاي ايدز، هپاتيت بي و هپاتيت سي است، نبايد به منظور كسب اطمينان از سلامت خود اقدام به اهداي خون نمايد. بهتر است وي براي رهایی از نگراني و استرس، از خدمات رايگان مراكز مربوط بهره‌مند گردد.
چند توصیه پیش از اهدای خون
اهدای خون به معنای بخشیدن قسمتی از وجود فرد است. اهدا کنندگان در هر نوبت چیزی در حدود یک سیزدهم از خون خویش را می‌بخشند تا زندگی را به انسان دیگری هدیه نمایند. برای این که این عمل به بهترین شکل ممکن صورت بگیرد، رعایت نکات زیر پیش از اهدای خون برای شما اهدا کننده گرامی سودمند است:
- شب را خوب بخوابید.
- صبحانه یا ناهار کافی بخورید.
- قبل از اهدای خون یك غذای مناسب بخورید و میزان آب بیشتری نسبت به روزهای گذشته میل كنید. بهتر است پیش از اهدای خون 500 سی‌سی آب بنوشید.
- اگر ممكن است از خوردن قرص آسپرین به مدت 48 ساعت قبل از اهدا خودداری فرماييد.
- از خوردن نوشیدنی‌هایی مانند چای، قهوه و نوشابه‌های کافئین‌دار که ادرار آور هستند، پرهیز کنید.
- غذاهای غنی از آهن مانند گوشت قرمز، مرغ ، ماهی و جگر بخورید. لوبیا، غلات غنی شده با آهن، کشمش، آجیل و برگه میوه‌ها مثل آلو مناسب هستند.
- از غذاهای چرب اجتناب کنید، زیرا چربی‌های وارد شده به خون ممکن است نتیجه آزمایش‌هایی را که از لحاظ بیماری‌های عفونی بر روی خون انجام می‌شود، تحت تأثیر قرار دهد.
- روز اهدای خون لباسی بپوشید که آستین آن را بتوان را به راحتی بالای آرنج جمع کرد.
مراحل اهدای خون
اهدای خون یك روند ساده و ایمن است و تقریباً 30 تا 45 دقیقه زمان لازم دارد. وسایل مورد استفاده، یك بار مصرف و استریل هستند. افراد برای اهدای خون خود به مرکز اهدای خون مراجعه می‌کنند. در آنجا خون‌های اهدا شده پس از جمع‌آوری، فرآوری و پس از انجام آزمایش‌ها و آماده سازی، در شرايط خاصی نگهداری می‌شوند تا بر اساس درخواست مراکز درمانی و بانک خون به بیمارستان‌ها ارسال شوند.
تصویر شماره دو، به مرکز اهدای خون خوش آمدید
- مراكز انتقال خون باید مطمئن شوند كه اهدای خون هیچ‌گونه زیانی به شما نمی‌رساند و نیز می‌باید اطمینان حاصل شود كه خون شما برای شخصی كه آن را دریافت می‌نماید، كاملاً بی‌ضرر است، بنابراين قبل از اهدای خون پیام‌های مهم سازمان را مطالعه نماييد. شما به پذيرش راهنمائی می‌شويد؛ در اين بخش معمولاً پس از خوش‌آمدگويی بروشورهايی به شما ارائه و از شما خواسته مي‌شود آنها را مطالعه نمائيد. با مطاالعه اين بروشورها شما اطلاعاتي درباره شرايط اهداي خون و موارد معافيت از اهداي خون بدست مي‌آوريد، بنابراين درصورت نداشتن هر يك از شرايط اهداي خون و يا داشتن يكي از موارد معافيت، از اهداي خون خود صرفنظر كنيد و درصورت لزوم با پزشك اهدا كنندگان مشورت نمایید، اما در صورتي كه خود را واجد شرايط دانسته و بخواهيد خون اهدا نمائيد ضمن درخواست ارائه کارت شناسايی معتبر، مشخصات شما پرسيده شده و ثبت می‌گردد.
- توسط پزشك اهدا کنندگان برابر استاندارد و دستورات لازم، چندین سؤال در مورد تاریخچه پزشكی، سلامت و روش زندگی شما در گذشته و حال پرسیده می‌شود. این سؤالات فقط به منظور حفظ سلامت شما و نيز سلامت بيماري است كه خون شما را دریافت می‌نماید. هرگونه سؤال در مورد اطلاعات شخصی به صورت محرمانه حفظ شده و از آن به منظور دیگری استفاده نخواهد شد. برای تعيين ميزان هموگلوبين، يک قطره خون از نوک يکی از انگشتان دست شما گرفته مي‌شود. معاینه پزشكی مختصری از شما به عمل می‌آید تا ضربان نبض، فشار خون، درجه حرارت و وزن شما كنترل گردد. سپس به شما گفته می‌شود كه آیا برای اهدای خون مناسب هستید و يا اينكه فعلاً معافیت موقت دارید و در آينده می‌توانید اهدای خون نماييد. بر اساس نظر پزشک اهدا کنندگان، در برخی موارد ممکن است فرد مراجعه کننده به یك مركز بهداشتی یا مشاوره برای مراقبت یا مشاوره بیشتر راهنمایی شود.
تصویر شماره سه، مشاوره و معاینه توسط پزشک اهدا کنندگان
- تمامی اطلاعاتی که از شما دريافت می‌شود و پاسخ‌هايی که شما می‌دهيد کاملاً محرمانه خواهند ماند، با اين وجود ممکن است شما به هر دليلي، از گفتن بعضی از حقايق يا رفتارهای خود، خودداری کنيد. به همين دليل در هنگام پذيرش، پرسش نامه‌ای به شما داده می‌شود که در آن از شما پرسيده می‌شود: آيا فکر می‌کنيد بهتر است پس از انجام خونگيری، از خون شما برای مصرف بيماران استفاده شود يا خير؟ براي دادن پاسخ ” خير” هيچ معذوريتی نداريد. در صورتی که بدانيد به خاطر انجام رفتارهای پرخطر ممکن است خون شما سالم نباشد، در کمال اطمينان و با خاطری آسوده پاسخ “مصرف نشود” را انتخاب و برگه را به درون صندوق ويژه‌ای بياندازيد. به اين ترتيب خون دريافت شده از شما، از چرخه مصرف حذف می‌گردد. در صورتي كه از پاسخ‌هايي كه به پزشك داده‌ايد مطمئن هستيد و طي 12 ماه گذشته مرتكب هيچ يك از رفتارهاي پرخطر نشده‌ايد، پاسخ “مصرف شود” را انتخاب و برگه را به درون صندوق ويژه بياندازيد. اين راهکار که تأثير بسزايی در افزايش ضريب ايمنی خون‌های گردآوری شده دارد، را به اصطلاح “خود حذفی محرمانه” می‌نامند. در برخی مراکز مجهز به سیستم‌های اتوماسیون، با استفاده از صفحه کلید و انتخاب کلید “بلی” و ” خیر” خود حذفی صورت می‌پذیرد.
تصویر شماره چهار، خود حذفی محرمانه
درصورت داشتن شرايط اهداي خون، شما به اتاق خونگيری راهنمايی می‌شويد؛ يكي ازكاركنان به شما كمك مي‌كند تا به راحت‌ترين حالت ممکن بر روی تخت خونگيری قرار گيريد. كارشناس آموزش ديده ناحيه داخل آرنجتان را با محلول‌های پاک کننده تميز و ضد عفوني مي‌نمايد. وي با دستکش استريل، سوزن استريل را که به يک کيسه مخصوص متصل است وارد وريد شما می‌نمايد. همه وسايل مورد استفاده استريل و يکبار مصرف است، بنابراين به هيچ‌وجه خطر آلودگی شما را تهديد نمی‌کند. يک واحد خون (حدود 450 ميلی‌ليتر) از شما دريافت می‌شود. مدت زمان جمع‌آوری خون (يعنی از زمانی که سوزن وارد دست فرد می‌شود تا زمانی که کيسه خون به اندازه کافی پر شود) حدود 5 تا 10 دقيقه طول می‌کشد.
تصویر شماره پنج، اهدای خون
- پس از پايان خونگيری لازم است به مدت 15 دقيقه همچنان روی تخت استراحت نماييد. در اين مدت خونگير از شما مراقبت کرده و با آب ميوه و شيرينی در محل جداگانه از شما پذيرايی می‌شود. کل زمان اهدای خون (خونگيری و استراحت) حدود 20 تا 25 دقيقه طول می‌کشد. اهداي خون بعدي با فاصله سه ماه ممکن خواهد بود.
تصویر شماره شش، پذیرایی پس از اهدای خون
چند توصيه پس از اهدای خون
- پس از اهدای خون از جاي خود بلند نشويد. بدن شما به زمان استراحت 10 تا 15 دقیقه‌ای نياز دارد تا خود را با حجم خون اهدايي تطبيق دهد. چنانچه شما زودتر از آن كه كارشناسان اجازه مي‌دهند از جاي خود برخيزيد، ممكن است دچار سرگيجه و ضعف شويد و يا حتي تعادل خود را از دست داده و غش كنيد. اين استراحت كوتاه مدت را از بدن خود دريغ مداريد.
- به هنگام بلند شدن، از تخت بعنوان تكيه‌گاه استفاده كنيد و با تكيه بر دستي كه از طريق آن خون اهدا كرده‌ايد بلند نشويد. اين كار ممكن است سبب خونريزي مجدد شود.
- مراقب محل خونگيری روی بازوی خود باشيد و حداقل تا 4 ساعت به پوششی که كارشناس خونگيري بر روی بازوی شما قرار داده، دست نزنيد.
- اگر از محل خونگيري هر گونه خونريزي مشاهده كرديد، كافي است بازوي خود را بالا نگه داشته و به كمك يك گاز استريل و يا پارچه‌اي تميز و با نيروي برآمدگي گوشتي كف دست خود به آن فشار آوريد، تا خونريزي متوقف شود. در صورت ادامه يافتن خونريزي، به مرکز اهداي خون مراجعه كنيد.
- بعد از استراحت، پذيرايي مختصري با شربت و شيريني انجام مي‌شود كه اولاً به تطابق بدن شما با حجم خوني كه اهدا كرده‌ايد، كمك مي‌كند و دوم آنكه بعد از اهداي خون، باعث توقف بيشتر شما براي دقايقي ديگر، در محل خونگيري مي‌شود، كه زماني مناسب را براي مراقبت‌هاي پزشكي و انتقال توصيه‌هاي بهداشتي توسط كارشناسان مركز خونگيري به شما فراهم مي‌سازد.
- به دستی که از آن خون گرفته شده است فشار وارد نكرده و حداقل تا 24 ساعت پس از آن با آن دست بار سنگين بلند نکنيد.
- چنانچه سيگاري هستيد، حداقل برای نيم الی يك ساعت بعد از اهدای خون سيگار نكشيد.
- چنانچه پس از اهداي خون دچار سرگيجه شده و يا آن كه احساس ضعف و يا غش كردن و از حال رفتن به شما دست داد، سريعاً روي زمين دراز بكشيد و پاهايتان را بالا قرار دهيد. براي مثال پاها را به ديوار يا صندلي تكيه دهيد و يا زير پاها بالشي قرار دهيد. اگر امكان دراز كشيدن براي شما وجود نداشت، مي‌توانيد نشسته و خم شويد و سر را بين زانوهاي خود قرار دهيد.
- بعد از اهداي خون مي‌توانيد بعد از نيم ساعت به كار و زندگي روزمره خود برگرديد، منوط به آنكه تا 24 ساعت به دستي كه از طريق آن خونگيري انجام شده است، فشار وارد نكنيد و از انجام كارهاي سخت و بلند كردن اجسام سنگين بپرهيزيد، تا ناحيه سوزن زده شده دچار كبودي و يا خونريزي نشود.
- تا 24 ساعت اقدام به انجام ورزش (به غير از پياده‌روي) و تمرينات بدني سنگين نكنيد و از سرپا ایستادن طولانی بپرهیزید.
- خلبانان و خدمه پروازي هواپيماهاي مسافري، خلبانان هواپيماهاي جنگي، رانندگان جرثقيل و كليه وسايط نقليه سنگين، غواصان، كساني كه در آتش‌نشاني كار مي‌كنند، ورزشكاراني كه ورزش سنگين و حرفه‌اي انجام مي‌دهند، افرادي كه از نردبان بالا مي‌روند يا در ساختمان‌هاي مرتفع روي داربست كار مي‌كنند، رانندگان قطار و كوهنوردان بايد حداقل 24 ساعت بين اهداي خون و برگشت به كار و شغلشان فاصله زماني باشد.
- براي جبران خوني که اهدا کرده‌ايد، مقدار بيشتري آب و نوشيدني (طي 24 ساعت آينده و به ويژه 4 ساعت اول) ميل كرده و غذاي کاملي بخوريد.
- سعي کنيد از غذاهاي مغذي و غني از آهن (مانند انواع گوشت قرمز، جگر، مرغ، تخم‌مرغ، ماهي و حبوبات مانند نخود، لوبيا و عدس) بيشتر استفاده کنيد.
- برخي از ميوه‌ها مانند مركبات (پرتقال و ليموترش)، كيوي و سبزيجات، گوجه فرنگي و فلفل سرشار از ويتامين ث هستند. ويتامين ث در جذب بيشتر آهن بسيار مؤثر است. بلافاصله پس از صرف غذا، براي جذب بهتر آهن، از ميوه‌ها و سبزيجات حاوي ويتامين ث ميل كنيد.
- برخي مواد غذايي جذب آهن را كاهش مي‌دهند. چاي، قهوه و لبنيات جزء اين مواد مي‌باشند. حداقل يك ساعت بين مصرف اينها و مواد غذايي بايد فاصله زماني باشد.
- بعد از اهداي خون، مصرف اضافي هيچگونه مواد غذايي مكمل و مقوي ضرورت ندارد و حجم و سلول‌هاي خوني شما به طور خودكار جايگزين مي‌شود. به هر حال در صورتي كه تمايل داريد سلول‌هاي خوني شما سريع‌تر جبران شود، مصرف محدود قرص‌هاي حاوي تركيبات آهن و ويتامين ث در طي روزهاي بعد از اهداي خون، با مجوز پزشك مستقر در واحد اهداي خون و با ميزاني كه ايشان تعيين مي‌كند، بلامانع است.
- ممکن است پس از اهدای خون، کبودی مختصری در ناحيه ورود سوزن ايجاد شود که به علت جمع شدن اندک خون در بافت‌های اطراف محل خونگيری است. اين کبودی ظرف يکی دو روز برطرف شده و جای هيچگونه نگرانی ندارد.
- اگر بعد از اهدای خون حال خوبی نداشتيد، می‌توانيد با مركز اهدای خون محل خود تماس بگيرید و با پزشك يا پرستار حاضر در مركز مشاوره كنيد.
- اگر در طي روز يا روزهاي بعد، در ناحيه ورود سوزن خونگيري دردي احساس كرديد، در صورت نياز مي‌توانيد مسكن‌هاي معمولي نظير استامينوفن و يا بروفن استفاده كنيد. اگر درد شديد بود به مرکز اهدای خون مراجعه كنيد.
- اگر در طي 2 هفته پس از اهداي خون دچار هر نوع بيماري عفوني شديد، حتماً به پايگاه انتقال خون اطلاع دهيد. شايد لازم باشد تا از ورود خون اهدايي شما به چرخه مصرف خون جلوگيري شده و يا آزمايش‌هاي تكميلي بطور رايگان توسط سازمان انتقال خون بر روي خون شما انجام شود.
- اگر در طي 6 ماه پس از اهداي خون، دچار زردي و يرقان و يا هر نوع بيماري عفوني منتقله از راه خون و تماس جنسي نظير ايدز، سيفليس و مانند آنها شديد، حتماً پايگاه انتقال خون را در جريان قرار دهيد.
- بايد دانست كه با اهداي خون، تا نيم كيلوگرم از وزن بدن شما بطور موقت كم مي‌شود كه مربوط به حجم خون اهدا شده است و اين كاهش خفيف وزن بلافاصله با مصرف آبميوه و شيريني و يا مصرف غذا در همان روز جبران مي‌شود.
واکنش‌های احتمالی حین و پس از اهداي خون
کلیه داوطلبین، پیش از اهدای خون مورد مشاوره و معاینه پزشکی قرار می‌گیرند و تنها از کسانی خون دریافت می‌شود که همه شرایط اهدای خون را داشته و اهدای خون هیچ ضرری برای آنها نداشته باشد. ممکن است پس از اهدای خون برخی از اهدا کنندگان دچار اندکی بی‌حالی شوند که با کمی استراحت و مصرف مایعات این حالت به سرعت برطرف خواهد شد. همچنین استفاده از وسایل و سوزن‌های استریل و یکبار مصرف و رعایت نکات ایمنی و بهداشتی باعث اطمینان از عدم امکان آلودگی و انتقال بیماری‌های عفونی به اهدا کنندگان می‌گردد. حجم خون اهدایی نیز كمتر از 10 درصد كل حجم خون بدن بوده و به سرعت جبران مي‌گردد و وضعیت سلول‌های خونی نیز ظرف کمتر از یک ماه کاملاً به وضعیت طبیعی خود برخواهد گشت.
امكان دارد در موارد خيلي نادر كبودي در محل خونگيري ايجاد شود كه با قرار دادن مقداري يخ مشكل برطرف مي‌شود اگر كبودي بيش از 12 ساعت ادامه يابد لازم است حوله گرم در محل قرار داده شود كه اگر بهبود نيافت فرد بايد فوراً به سازمان انتقال خون مراجعه نمايد.
برخی از اهدا کنندگان پس از اهدای خون، در صورتی که چند ساعت قبل از اهدای خون غذا نخورده باشند، ممکن است احساس سرگیجه و تهوع نمایند و یا حتی دچار ضعف شدید شوند. گاهی اوقات پس از اهدای خون اهدا کنندگان یکی از این موارد را گزارش می‌کنند: احساس درد در بازو، کبودی در محل خونگیری، بروز عفونت موضعی (انگشتان یا بازو)، بروز واکنش حساسيت يا آلرژیک پوستی علیه محلول ضد عفونی کننده (ید)، سرگیجه، ضعف و یا تپش قلب. این حالت‌ها شایع نيستند.
درباره اهدای خون بیشتر بدانیم (قسمت هشتم)
درباره اهدای خون بیشتر بدانیم (قسمت دوم)
https://medlabnews.ir/%d8%af%d8%b1%d8%a8%d8%a7%d8%b1%d9%87-%d8%a7%d9%87%d8%af%d8%a7%db%8c-%d8%ae%d9%88%d9%86-%d8%a8%db%8c%d8%b4%d8%aa%d8%b1-%d8%a8%d8%af%d8%a7%d9%86%db%8c%d9%85-%d9%82%d8%b3%d9%85%d8%aa-%d8%af%d9%87%d9%85/
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام