اصول بهینه تولید ویژه مراکز انتقال خون
راهنمای سازمان جهانی بهداشت
WHO Guidelines on Good Manufacturing Practices (GMP) for Blood Establishments
(قسمت پنجم)
علی‌اصغر صفری فرد
نویسنده و مدرس GMP, HSE, Cleanroom
کیفیت‌سنجی و معتبرسازی
کیفیت‌سنجی تجهیزات
همه تجهیزات باید کیفیت‌سنجی شوند و مطابق با فرآیندهای معتبر‌سازی‌شده مورد استفاده قرار گیرند.
تجهیزات جدید و تعمیرشده وقتی که نصب می‌شوند باید الزامات کیفیت‌سنجی را پوشش دهند و قبل از استفاده، مجاز شناخته شده باشند. نتایج کیفیت‌سنجی باید مستند شده باشد.
اهمیت کیفیت‌سنجی بستگی به ماهیت حیاتی و پیچیدگی دستگاه دارد. برای برخی تجهیزات، کیفیت‌سنجی در هنگام نصب و کالیبراسیون ممکن است کافی باشد. دستگاه‌های پیچیده‌تر ممکن است نیاز به روند کیفیت‌سنجی و معتبر سازی بیشتری داشته باشند که شامل ابزارها، عملیات وابسته و نرم‌افزارهای دخیل در کار می‌شوند.
توضیحات بیشتر برای کیفیت‌سنجی و معتبر سازی در راهنماهای WHO در زمینه معتبرسازی و در PIC/S آورده شده است.
Recommendations on validation master plan, installation and operational qualification, non-sterile process validation, cleaning validation.
معتبرسازی فرآیندهای تولید
همه فرآیندهای حیاتی در تولید خون و فرآورده‌های خون باید قبل از اجرا، مطابق با پروتکل از قبل تعریف‌شده‌ی آزمایش‌ها و معیارهای پذیرفته‌شده، معتبرسازی شده باشند. فرآیندهای حیاتی شامل انتخاب اهداکننده و اطمینان از شایستگی برای اهدا، تهیه فرآورده‌ها، آزمایش اهداکننده برای بیماری‌های عفونی، گروه‌بندی خونی ABO و غربالگری آنتی‌بادی، جایی که قابل اجرا باشد (برای مثال فرآورده‌های گلبول قرمز تغلیظ‌شده)، برچسب زدن، ذخیره‌سازی و توزیع، معتبرسازی شده باشند.
مطالعات معتبرسازی شامل بررسی آماری بر پایه نمونه‌برداری، در صورتی که امکان‌پذیر باشد، برای اطمینان از اینکه فرآورده‌ها با اختصاصات کیفی پایدار تولید شده، باید انجام شود. معیارهای پذیرش باید بر پایه یک سری اختصاصات تعریف‌شده برای هر فرآورده خون، شامل مجموعه‌ای از تست‌های کنترل کیفی همانند ارزیابی وزن، حجم، سلول‌های خونی باقیمانده (بسته به اختصاصات فرآورده)، هموگلوبین و فاکتورهای انعقادی مرتبط (برای مثال فاکتور VIII انعقادی) و یا محتوی پروتئین/IgG در جایی که قابل اجرا است، ارائه‌شده توسط مرکز انتقال خون و یا نهاد نظارت ملی باشد. اطلاعات باید برای اطمینان از اینکه فرآورده نهایی توانسته اختصاصات را پوشش دهد، قابل دسترس باشد.
از طرف دیگر، سیستم‌های آفرزیس شامل نرم‌افزار، باید کیفیت‌سنجی و نگهداری شده باشند. فرآیندهای آفرزیس باید معتبرسازی شده باشند. معیار معتبرسازی با توجه به کیفیت فرآورده‌های خون ممکن است بسته به نوع فرآورده شامل وزن، بازده، محتوی گلبول‌های سفید باقیمانده، هموگلوبین و فاکتور انعقادی مرتبط باشد. مطالعات معتبرسازی دستورالعمل‌های جدید آفرزیس باید همچنین خطرات احتمالی فعال شدن سیستم‌های انعقاد، فیبرینولیز و سیستم کمپلمان القاشده‌ی بالقوه به‌وسیله مواد در تماس با خون را ارزیابی کند. چنین مطالعاتی برای پشتیبانی از مجوز به‌وسیله نهادهای نظارتی، معمولاً به‌وسیله تولیدکننده سیستم‌های آفرزیس انجام می‌شود.
انتخاب یک سیستم آزمایش مناسب برای غربالگری بیماری عفونی
کیفیت غربالگری خون‌های اهدایی برای نشانگرهای عفونی بستگی به شرایط زیر دارد:
- فقط سیستم‌های آزمایش طراحی‌شده و معتبر‌سازی‌شده برای غربالگری اهداکننده خون باید مورد استفاده قرار گیرند. سایر سیستم‌ها همانند تست‌های معتبر‌سازی‌شده برای اهداف صرفاً تشخیصی، نباید مورد استفاده قرار بگیرند.
- همه سیستم‌های آزمایشی باید توسط شرکت تولیدکننده، معتبرسازی شده باشند.
- قبل از اجرای یک سیستم آزمایش برای آنالیزهای روزمره، باید آزمایشگاه توسط اعمال معتبرسازی اثبات کند که اختصاصات تولیدکننده پوشش داده شده است (همچنین این اصل باید شامل تست‌های ابداعی مورد استفاده در خود آزمایشگاه نیز باشد).
- آزمایشگاه باید نشان دهد که کاربرد روزمره سیستم‌های آزمایش، اجرایی شده‌اند و به‌طور پایدار نگهداری می‌گردند.
غربالگری خون‌های اهدایی به‌طور معمول نیازمند سیستم‌های آزمایش دارای حساسیت بالا است، هرچند ممکن است اختصاصی بودن آزمایش از دست برود. اگرچه این امر ممکن است منجر به یک تعداد افزایش‌یافته نتایج مثبت کاذب شود تا اطمینان حاصل گردد که همه فرآورده‌ها با تست مثبت واقعی شناسایی شده‌اند و جهت مصرف آزاد نگردیده‌اند. در مورد اندازه‌گیری با تکنیک‌های جدید، اختصاصات دقیق باید به‌وسیله نمونه‌های مورد آزمایش جمعیت‌های مناسب (برای مثال اهداکنندگان، گیرندگان تغییر سرمی داده) تعیین شود و نتایج بدست‌آمده با سیستم‌های آزمایش موجود و به‌وسیله سیستم‌های جدید مقایسه گردد.
معتبرسازی آزمایش مستلزم چهار عنصر مهم است:
- معرف‌های اندازه‌گیری که باید شامل مواد کنترل کیفی (برای مثال نمونه کنترل کیفی مثبت، نمونه کنترل کیفی منفی و کالیبراتورها) باشد.
- تجهیزات
- نرم‌افزار، اگر قابل اجرا بود.
- فرآیند و مدیریت کاری (متد آزمایش)
گزارش‌های معتبرسازی نباید فقط نشان‌دهنده اثبات این باشد که اختصاصات مطلوب پوشش داده شده، بلکه باید واجد شرح دقیق از همه مواد کلیدی، تجهیزات کلیدی و وضعیت‌های کاری (برای مثال دما و زمان انکوباسیون و دور در دقیقه چرخش سانتریفیوژ) باشد، به‌علاوه، دستورالعمل‌ها برای مدیریت و اجرای کار که اختصاصات آزمایش را پوشش داده‌اند باید به‌صورت کتبی درآید و برای سیستم آزمایش تهیه گردند.
اختصاصات سیستم آزمایش که موردنیاز هستند باید تهیه شود و یا به‌وسیله تولیدکننده ارائه گردد که شامل موارد زیر هستند:
- ویژگی
- حساسیت
- دقت (درجه نزدیکی اندازه‌گیری‌ها به مقادیر حقیقی)
- Repeatability (انجام آزمایش بر روی یک سری نمونه مشخص)
- Reproducibility (تکرار یک سری نمونه‌های مشخص با کاربرهای متفاوت و معرف‌های مورد مصرف روزانه)
- شناخت عوامل مداخله‌کننده (برای مثال سرم همولیتیک، سرم چرب)
- مقادیر پایینی و بالایی تشخیصی (رقیق‌سازی سریال)
به غیر از جمعیت‌های اهداکننده و یا گیرنده مناسب برای آزمایش، مواد رفرانس مناسب برای مشخص کردن اختصاصات اجرایی یک سیستم آزمایش باید مورد استفاده قرار گیرند. این مواد رفرانس باید از استانداردهای جهانی سازمان جهانی بهداشت (WHO) یا معرف‌های رفرانس، هنگامی که برای یک نشانگر خاص قابل دسترس هستند، پیروی نمایند.
مستندسازی ضروری باید برای هر سیستم آزمایش قابل دسترس باشد و باید شامل حداقل اطلاعات زیر باشد:
- شرح سیستم آزمایش (معرف‌ها، کنترل‌ها و بقیه وسایل)، تجهیزات و رقیق‌کننده‌ها (اگر قابل انجام باشد).
- دستورالعمل‌های ایمنی
- شرح اساس آزمایش
- اختصاصات
- شرح روند نمونه‌برداری، طراحی نمونه‌برداری، دستورالعمل مدیریت نمونه و آزمایش
- کنترل‌های کیفی داخلی (مثبت و منفی)، اجراشده با هر سری از نمونه‌های اهداکننده
- مواد و تواتر کالیبراسیون توصیه‌شده (برای مثال تغییر سری تولید- lot معرف)
- خواندن اولیه اندازه‌گیری (فرمت، برای مثال دانسیته نوری)
- تفسیر اندازه‌گیری و یا تغییر نتیجه
- معیار پذیرش، کات آف – cut off، مقدار رفرانس، محدوده‌ها، پروزون، زون خاکستری
جایی که امکان‌پذیر است، سیستم آزمایش باید به‌وسیله غربالگری خون توسط نهاد نظارت ملی تأیید شده باشد.
معتبرسازی اجرای آزمایش
علاوه بر معتبرسازی سیستم آزمایش توسط شرکت سازنده، یک معتبرسازی دیگر در محل برای سیستم آزمایش در آزمایشگاه قبل از استفاده روتین تست، موردنیاز است.
این معتبرسازی باید نشان دهد که:
- اختصاصات اجرایی سیستم که توسط سازنده کیت اعلام شده‌اند، به‌وسیله آزمایشگاه پوشش داده می‌شوند.
- کارکنان آزمایشگاه به‌طور کامل آموزش دیده‌اند، تربیت شده‌اند و توانا برای انجام سیستم آزمایش هستند.
قبل از استفاده برای اولین بار، تجهیزات مهم شامل سیستم‌های مرتبط به رایانه باید به‌طور کامل کیفیت‌سنجی شوند. کیفیت‌سنجی در هنگام نصب (IQ)، کیفیت‌سنجی عملکردی (OQ) و کیفیت‌سنجی اجرایی (PQ) باید انجام شود و به‌طور کامل مستند گردد. این کار ممکن است مستلزم دخالت تهیه‌کننده‌های تجهیزات و یا مؤسسات طرف قرارداد باشد. خیلی توصیه شده است که هرگونه کیفیت‌سنجی اجرایی باید به‌وسیله مصرف‌کننده نهایی انجام شود (و نه به‌وسیله مؤسسه طرف قرارداد)، زیرا نشان‌دهنده آن است که فرآیند همان‌طور که برای آن کار طراحی شده است، کار می‌کند، به‌علاوه، این امر نشان می‌دهد که اختصاصات اجرایی سیستم آزمایش که در آزمایش روتین اهداکننده موردنیاز است، توسط سیستم آزمایش به‌طور پایدار پوشش داده می‌شود.
آنچه ممکن است بدست آید عبارتند از:
- شامل کردن مواد کنترل کیفی داخلی یا خارجی با هر سری آزمایش
- نمونه‌های قبلاً تست‌شده و جمع‌آوری‌شده برای استفاده به‌عنوان پانل داخلی برای کنترل کیفی دوره‌ای در حین کار
- اقدامات پایش و مونیتورینگ کنترل‌ها (برای مثال به‌صورت گرافیک با استفاده از دیاگرام لوی– جنینگ)
- ارزیابی آماری انحراف معیار اندازه‌گیری‌های کنترل
- در نظر داشتن قوانین انحراف (دامنه هشدار، دامنه کنترل، قوانین وستگارد) در انجام عملیات تصحیح
گرایش‌ها (Shift) و میل‌ها (Trend) در اندازه‌گیری‌های کنترل بر روی مواد استاندارد یا رفرانس خارجی
- مشارکت موفقیت‌آمیز در برنامه ارزیابی کیفی خارجی (آزمون مهارت) به‌وسیله همه کارکنان باصلاحیت
مدیریت مواد و معرف‌ها
مواد و معرف‌ها
فقط از مواد و معرف‌های تأمین‌شده از تهیه‌کننده‌های تأییدشده که الزامات و اختصاصات مکتوب را پوشش می‌دهند باید استفاده نمود. مواد و معرف‌ها باید الزامات قانونی برای تجهیزات پزشکی را رعایت کنند. دستورالعمل‌های مدیریت مواد، معرف‌ها و ملزومات باید اختصاصات پذیرش هر چیز که ممکن است بر روی کیفیت فرآورده خون نهایی تأثیر داشته باشد را مشخص کند. اسناد تحویل‌گیری و مستندات برای این مواد حیاتی باید نشان دهد که پذیرش آن‌ها بر پایه اختصاصات تعریف شده است، همچنین باید شخص تحویل‌گیرنده آن‌ها را مشخص کند.
تحویل‌گیری و قرنطینه
چک و بررسی‌های مناسب (برای مثال گواهی‌نامه‌های ضمیمه‌شده، تاریخ انقضاء، شماره سری- Lot و نقص‌ها) بر روی اجناس تحویل‌گرفته‌شده، به‌منظور تأیید اینکه آن‌ها اختصاصات کاری مورد درخواست را پوشش می‌دهند، صورت گیرد. بسته‌های صدمه‌دیده باید به‌طور دقیق جهت شناسایی احتمال اینکه مواد موجود در آن‌ها تحت تأثیر قرار گرفته‌اند، بررسی شوند. مواد حیاتی ورودی (همانند محلول‌های استریل، سیستم‌های کیسه خون و معرف‌های آزمایش) باید به‌طور فیزیکی یا به نحو مناسب دیگر، بعد از تحویل گرفتن فوراً قرنطینه و در زمان استفاده آزادسازی شوند. جایی که وضعیت قرنطینه به‌وسیله نگهداری در مناطق جداگانه اطمینان‌بخش است، این مناطق باید به‌طور واضح نشانه‌گذاری گردند و دسترسی به آن‌ها باید محدود به کارکنان صاحب مجوز باشد. وقتی که برچسب‌ها برای نشان دادن وضعیت کالاها الصاق شده‌اند، استفاده از رنگ‌های مختلف ممکن است کمک‌کننده باشد. هر سیستم جایگزین قرنطینه فیزیکی (برای مثال سیستم رایانه‌ای) باید محافظت معادل آن را فراهم کند.
آزادسازی مواد تولیدی و معرف‌های آزمایش ورودی
مواد حیاتی و مهم باید تحت شرایط قرنطینه تحویل گرفته شده و سپس ارزیابی گردند. بعد از تحویل گرفتن، جهت استفاده مواد در تولید، آن‌ها باید توسط شخص صاحب مجوز آزاد شوند. آزادسازی واقعی ممکن است توسط شخص صاحب مجوز یا تحت سیستم رایانه‌ای معتبرسازی شده باشد. معیارهای حداقل برای آزادسازی باید قابل دسترس باشد و شامل چک گواهی‌نامه‌ها یا سایر گزارش‌های پذیرفتنی ارائه‌شده توسط شرکت تولیدکننده بوده، حاوی اطلاعات کافی برای مشخص کردن امکان تحویل گرفتن و پذیرش محصول باشد.
به‌طور مشابه، هر سری جدید کیت‌های آزمایشگاهی باید به‌وسیله آزمایشگاه، جهت چک تطابق با استانداردهای اجرایی از قبل تعریف‌شده، پیش از آزادسازی برای آنالیزهای روتین ارزیابی شود.
تولیدکنندگان مواد استریل (برای مثال سیستم‌های کیسه خون و محلول‌های ضد انعقاد) باید دارای گواهی‌نامه آزادسازی برای هر بچ تولیدی باشند. مراکز انتقال خون باید معیارهای پذیرش برای چنین گواهی‌نامه‌هایی را به‌صورت مکتوب تعریف کنند و حداقل باید شامل نام ماده، تولیدکننده، تطابق با الزامات مرتبط (برای مثال مقررات فارماکوپه یا تجهیزات پزشکی) باشد و تأییدشود که مواد، استریل بوده و تب‌زا نیستند.
انبارداری
مواد و معرف‌ها باید تحت شرایط اعلام‌شده به‌وسیله تولیدکننده و در یک قاعده منظم که جداسازی به‌وسیله سری تولید و چرخش انبار (چرخش مواد) را امکان‌پذیر می‌کند، نگهداری شوند. انبارداری و مصرف مواد باید از اصل “چیزی که زودتر منقضی می‌شود، باید زودتر ترخیص گردد” پیروی کند (برای مثال موادی که در ابتدا وارد می‌شوند باید زودتر مصرف شوند). همچنین استفاده از تاریخ انقضاء یک تکنیک مدیریتی جایگزین، مورد پذیرش است.
جایی که وضعیت‌های دمایی انبارداری خاص موردنیاز است، این شرایط باید فراهم، چک و به‌طور منظم پایش گردد.
ردیابی مواد و معرف‌ها
گزارش فهرست‌های موجودی باید برای ردیابی نگهداری شوند. گزارش‌ها باید به‌طور مستند نشان دهند کدام بچ یا سری مواد یا معرف‌ها برای جمع‌آوری، فرآوری یا آزمایش واحدهای خون یا فرآورده‌های خون مورد استفاده قرار گرفته‌اند. باید موجودی ملزومات مهم مانند برچسب‌های اهدای واجد شماره سریال، به‌طور دقیق کنترل شده تا از مخلوط شدن یا برچسب زدن اشتباهی به علت وجود برچسب مازاد کنترل‌نشده، جلوگیری گردد.
مدیریت تأمین‌کننده/ فروشنده
همه مواد و معرف‌های دخیل در کیفیت فرآورده‌ها باید از تهیه‌کننده‌های صاحب صلاحیت خریداری یا تهیه گردد. ارتباط بین دو بخش (برای مثال کارفرما و پیمان‌کار) باید در قرارداد تعریف شده باشد. مرکز انتقال خون به‌عنوان کارفرما برای ارزیابی صلاحیت تأمین‌کننده (پیمان‌کار) مسئول است.
فرآیند پذیرش قرارداد باید شامل موارد زیر باشد:
- بررسی صلاحیت قبل از اعطای قرارداد، برای اطمینان از اینکه تأمین‌کننده نیازهای سازمانی را پوشش می‌دهد و مطابق با الزامات GMP است.
- تنظیم مشخصات و ویژگی‌های مناسب که به‌طور کامل کیفیت خدمت یا مواد را توضیح می‌دهد.
- چک مناسب بر روی مواد تحویل گرفته‌شده برای اطمینان از اینکه آن‌ها مشخصات را پوشش می‌دهند.
- چک برای اطمینان از اینکه مواد مورد استفاده، پوشش مشخصات را ادامه می‌دهند و واجد اختصاصات پایدار هستند.
- آگاه شدن طرف دیگر قرارداد به تغییرات انجام‌شده بر روی الزامات، قبل از اجرای هرگونه تغییر که ممکن است بر روی کیفیت خدمات یا مواد تأثیر داشته باشد.
- تماس منظم با تهیه‌کننده‌ها به‌منظور کمک به فهم و حل مشکلات
تکنولوژی کاهش پاتوژن‌ها در فرآورده‌های خون
اساس كار، کنترل کیفی و کالیبراسیون آنالیزورهای خون شناسی (2)
اصول بهینه تولید ویژه مراکز انتقال خون (4)
شستشو و ضدعفونی هم‌زمان تجهیزات پزشکی در 5 دقیقه
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام