درباره اهدای خون بیشتر بدانیم
(قسمت شانزدهم)
پلاسما و فرآورده‌های پلاسمایی-3
علي‌اصغر صفري‌فرد
كارشناس ارشد خون‌شناسي و بانك خون،کارشناس عالی سازمان انتقال خون ایران
safarifardas@Gmail.com
تامین پلاسما
در سالیان آغازین صنعت پالایش پلاسما و تهیه فرآورده‌های پلاسمایی، صلیب سرخ و سایر مراکز انتقال خون غیر انتفاعی تامین پلاسما را بر عهده داشتند، اما با گسترش تدریجی مراکز پالایش پلاسما، این موسسات قادر به تامین کافی پلاسمای مورد نیاز نبودند. در نتیجه تمرکز بخش تجاری بر روی جمع‌آوری پلاسما برای پالایش قرار گرفت و تعداد زیادی سازمان‌های خصوصی جمع‌آوری پلاسما در ایالات متحده تاسیس شد. این بخش به دلیل این که در ایالات متحده اهدای پلاسما دو بار در هفته (با فاصله دو روز) برای هر فرد مجاز است و میزان سالیانه‌ی پلاسمای جمع‌آوری شده در حدود 65 لیتر می‌باشد بسیار رشد کرد، این در حالی است که در بیشتر کشورها به دلیل قوانین نظارتی این میزان حداکثر 15 تا 18 لیتر پلاسما در طی یک سال است.
تا اواسط دهه 1980 میلادی، پلاسمای جمع‌آوری شده در کیسه‌ها با روند سانتریفیوژ از خون کامل جدا می‌شد. با معرفی ماشین‌های خودکار پلاسمافرزیس در دهه 1980 ایمنی و موثر بودن روند اهدا افزایش یافت. پلاسمای جمع‌آوری شده در این مراکز (پلاسمای جمع‌آوری شده به روش پلاسمافرزیس) به نام پلاسمای منبع(source) شناخته می‌شود و پلاسمای بدست آمده از خون کامل، به نام پلاسمای بازیابی شده (Recovered Plasma) معروف است.
پلاسماي انساني از پايگاه‌هاي معتبر كه داراي مجوز رسمي و قانوني براي جمع‌آوري پلاسما هستند تأمين می‌شود. هريك از پايگاه‌هاي مركزی داراي يك يا چند واحد خونگيري در سطح شهر (سيار) مي‌باشند كه پلاسماي نمونه‌هاي خون جمع‌آوريشده توسط اين واحدها در نهايت در پايگاه اصلي جدا مي‌گردد. پايگاه‌هاي مستقر در ساير شهرهاي استان كه تحت عنوان پايگاه‌هاي اقماري شناخته مي‌شوند اقدام به خونگيري و جداسازي پلاسما مي‌نمايند. عملكرد تمامي پايگاه‌ها و مراكز مربوطه و كيفيت فعاليت‌هاي آن‌ها يكسان و مطابق با استانداردهاي تعيين شده از سوي مراکز معتبر علمی مي‌باشد و بازرسي مستمر از آن ها انجام ميگيرد.
داده‌هاي اپيدميولوژي مربوط به عفونت‌هاي قابل انتقال از طريق خون
به منظور اطمينان از عدم آلودگي جمعيت اهداكننده به عفونت‌هاي قابل انتقال از طريق خون و متعاقب آن تضمين سلامت پلاسما و فرآورده‌هاي مشتق از پلاسما مورد استفاده براي بيماران، انجام تعدادي از آزمایش‌ها از نظر عوامل عفوني شامل HIV، HCV و HBV بر روي نمونه‌هاي خون و پلاسما اجباري است. در برخی مراکز نمونه‌هاي دريافتي از لحاظ برخی عوامل عفونی دیگر مانند HTLVI/II نيز كنترل مي‌گردند. بر اساس نتايج به دست آمده، پلاسماي مناطقي كه شيوع بالايي از عوامل عفوني را دارند جمع‌آوري نمي‌شوند.
معيارهاي گزينش يا رد اهدا كنندگان
به منظور حفظ سلامت اهدا كننده و همچنين سلامت دريافت كننده فرآورده‌هاي خوني حاصل از پلاسما، اهداكنندگاني انتخاب مي شوند كه از سلامت كامل برخوردار باشند، تحت معاينات دقيق پزشكي قرار گيرند و داراي سابقه پزشكي قابل قبول باشند و بر اساس آزمایش‌های پزشكي انجام‌شده فاقد هر گونه آلودگي يا عفونت قابل انتقال از طريق خون شناخته شوند.
معاينه اهدا كننده به منظور بررسي شرايط لازم براي اهدا خون طبق استانداردهاي ملي هر کشور و در راستاي حفظ سلامت اهداكنندگان و گيرندگان خون و فرآورده‌هاي خوني انجام می‌شود. سوابق مربوط به اهدا كننده در هر مورد اهدا نگهداری می‌شود كه شامل هويت اهدا كننده، نتايج آزمایش‌ها و امكان رديابي وي در هر فرآورده پلاسمايي مي‌باشد.
براي تكميل اطلاعات مربوط به هر اهدا كننده، اهدا كننده قبل از اهدا خون فرم پرسشنامه را تكميل مي‌نمايد، تحت معاينه پزشك پايگاه قرار ميگيرد و شرايط عمومی از قبیل فشار خون و نبض بررسي می‌شود. در صورت قبول اهدا كننده از لحاظ معاينه فيزيكي، پزشك پايگاه با او مصاحبه مي‌كند، پس از پذيرش اهدا كننده بر اساس سؤالات مطرح شده و معاينه پزشك، خونگيري از وي به عمل مي‌آيد و خون او مورد آزمایش‌های مورد نظر قرار ميگيرد. اهدا کنندگان واجد شرايط اهدا پلاسما برای پالايش افرادی هستند که شرايط‌شان با معيارهای اهدا خون (مثل سن و تعدد اهدا)، مطابقت داشته، احتمال خطر و عوامل عفونی مربوط به خون را نداشته و با الزامات تعريف شده از سوی پالايش کننده و قوانين نظارتی ملی (NRAS) کشور جمع‌آوری کننده پلاسما همخوانی دارند.
اهدا کنندگان در نظر گرفته شده در پی آموزش‌های لازم آماده‌سازی می‌شوند و تحت يک مصاحبه پزشکی قرار می‌گيرند تا از عدم وجود خطر و علائم بيماري‌های عفونی اطمينان حاصل شده و تاييديه مناسب بودن برای اهدا پلاسما جهت پالايش را داشته باشند. از اهدا کنندگاني که دارای يک مورد خطرآفرين از نظر سلامتی باشند خواسته می‌شود تا خود را از اهدا خون حذف نمايند. اطلاعات پزشکی اهدا کنندگان جمع‌آوری و بايگانی می‌گردد. ارزيابی مداوم بومی‌شناسی جمعيت اهدا کنندگان در بعضی موارد قانونی نياز است.
اين امر برای ايجاد سطح زمينه (شيوع و شدت بيماری) کمک می‌کند و منجر به شناخت شناساگر‌های عفونی مثل آنتی‌بادي‌های HIV1 و HIV2، آنتی‌بادي‌های ويروس هپاتيت (HCV)C، آنتی‌ژن سطحی هپاتيت (HBsAg)B در جمعيت اهدا کنندگان می‌شود. همچنين اين موضوع وسيله خوبی برای تشخيص زود هنگام بيماري‌های نوظهور، امکان مداخله زود هنگام (مثل روش‌های غربال‌گری اهدا کننده و يا الزامات لازم برای روش‌های آزمايش اضافی) را فراهم می‌آورد.
در بسياری از موارد، واجد شرايط بودن اهدا کنندگان خون کامل و اهدا کنندگان آفرزيس، جدای از تعداد اهدا که برای اهدا کنندگان پلاسمافرزيس بيشتر است، يکی می‌باشد. معيارهای حائز شرايط در داخل اطلاعات مربوط به احتمال انتقال عوامل عفونی توسط محصولات پولد پلاسما(که ممکن است از آن‌هايي که به وسيله ترکيب‌های خونی منتقل می‌شوند متفاوت باشد) نهفته است. معيارهای خاص ممکن است برای جمع‌آوری پلاسمای هيپرايميون که برای تهيه ايمونوگلوبولين هيپرايميون به کار می‌رود، مثل روش‌هايي برای ايمن نمودن اهدا کنندگان دارای تيتر پايين آنتی‌بادی وجود داشته باشند.
پس از اتمام خونگيري، كيسه خون در درجه حرارت مناسب براي تهيه فرآورده مربوطه قرار ميگيرد. چنانچه از كيسه خون، براي تهيه پلاسما و كرايو طبق برنامه پيش‌بيني شده استفاده شود، در دماي 1 تا 6 درجه سانتیگراد و چنانچه براي تهيه پلاكت استفاده شود، در دماي 20 تا 24 درجه سانتیگراد نگهداری مي‌گردد. سپس كيسه‌هاي خون براي تهيه فرآورده به بخش فرآورده و لوله‌هاي آزمايش براي انجام آزمایش‌های لازم به آزمايشگاه روتين منتقل مي‌شوند.
كيسه‌هاي خون در بخش فرآورده، برحسب نوع كيسه و فرآورده مورد نظر سانتريفوژ مي‌شوند. ثبت زمان جداسازي در اين قسمت ضروري مي‌باشد. پلاسما پس از سانتريفوژ كيسه خون، توسط اكستراكتور extractor از گلبول‌هاي قرمز جدا می‌شود. در مورد كيسه‌هايي كه براي تهيه پلاكت استفاده مي‌شوند، مجدداً سانتريفوژ شده و پلاكت كنسانتره (PRP) از پلاسما جدا مي‌گردد. پس از جداسازي، كيسه‌هاي پلاسما سريعاً منجمد مي‌شوند. منجمدسازي پلاسما بهتر است به گونه‌اي باشد كه در كمتر از يك ساعت، دما در مركز يا Core كيسه پلاسما به 30- درجه سانتیگراد برسد. پس از انجماد كيسه‌هاي پلاسما در سردخانه 30- درجه سانتیگراد در قسمت قرنطينه نگهداری و طبقه‌بندي می‌شود تا نتايج آزمایش‌ها آماده شوند. پس از تایید نهایی توسط کارشناسان مربوطه پلاسماهای آزاد شده، در شرایط زنجیر سرد و توسط خودروهای سردخانه‌دار به مراکز پالایش کننده پلاسما ارسال می‌شوند.
پلاسماي هايپرايميون
به منظور توليد پلاسماي هايپرايميون (برای مثال پلاسمای حاوی آنتی‌بادی ضد‌هاري)، پلاسماهاي اهدايي از طريق روش پلاسمافرزیس تهيه مي‌گردد. تهيه اين نوع پلاسماها از مراحل زير تشكيل شده است:
- پذيرش اهدا كننده، به همان صورتي است كه در مورد اهدا خون كامل انجام مي‌پذيرد به عبارتي كليه مراحل ثبت نام، مصاحبه و معاينات پزشكي مطابق اهداكنندگان خون كامل است چه در خصوص شرايط اهداكنندگان و چه در شرايط معافيت موقتي يا دائم آن.
- چنانچه اهدا كننده از نظر پزشكي براي اهداي پلاسما قابل قبول تشخيص داده شد، اهدا كننده قبل از انجام امور پلاسمافرزیس مورد ارزيابي آزمايشگاهي از نظر بیماری‌های عفوني قابل سرايت از طريق پلاسما و همچنين آزمایش‌های مربوط به بررسي وضعيت ميزان پروتئين‌ها قرار ميگيرد.
- چنانچه در آزمایش‌ها مورد قبول واقع گرديد مراحل واكسيناسيون (برای مثال واکسیناسیون علیه بیماری هاري) در فواصل مشخص براي وي صورت مي‌پذيرد.
- پس از انجام واكسيناسيون بر طبق دستورالعمل پيوست مجدداً اهدا كننده مورد ارزيابي پزشكي قرار ميگيرد و چنانچه داراي شرايط قابل قبول بود پلاسمافرزیس براي وي انجام ميگيرد.
در هر جلسه پلاسمافرز با توجه به معيارهاي آمده در دستورالعمل پيوست با استفاده از كيسه‌هاي مخصوص پلاسمافرز ابتدا خون كامل از اهدا كننده دريافت و سپس با جداسازي پلاسما توسط سانتريفوژهاي يخچال‌دار كاملاً مشابه با فرآيند جداسازي پلاسما از خون كامل، در اهدا كنندگان معمولي صورت ميگيرد و مجدداً پس از تزريق گلبول قرمز به اهدا كننده، خون كامل دريافت و چرخه قبلي انجام مي‌پذيرد و در نهايت دو كيسه پلاسما حاصل می‌شود. به عبارتي در يك جلسه پلاسمافرزیس دوبار و هر بار به ميزان تقريباً 500 ميلي‌ليتر خون كامل دريافت و پس از جداسازي پلاسما، گلبول قرمز مجدداً به اهدا كننده بازگردانده می‌شود.
پلاسماهاي تهيه شده از طريق برچسب‌هاي مشابه آنچه كه در اهداكنندگان خون كامل آمده است رديابي و چيدمان مي‌گردد. پلاسماها بلافاصله بعد از تهيه، با انجماد سريع در ظرف كمتر از يك ساعت به 30- درجه سانتیگراد رسانده مي‌شوند و سپس در مكان‌هاي مخصوص قرنطينه در سردخانه‌هاي 30- درجه سانتیگراد نگهداری مي‌گردند.
حداكثر ميزان دريافت پلاسما از هر اهدا كننده 12 ليتر در سال و حداكثر 24 جلسه مي‌باشد و اهدا كننده در هر هفته حق اهدا پلاسما بيش از 2 بار و به فاصله كمتر از 48 ساعت را ندارد. اهداكنندگان معمولاً در هر ماه دوبار مراجعه و پس از انجام معاينات و آزمایش‌های مورد نياز، پلاسمافرز بر روي آن‌ها انجام ميگيرد.
اهداكنندگان پلاسمافرزیس از ميان جمعيت‌هاي سالم و با رعايت كامل استانداردها و آزمایش‌های مختلف انتخاب مي‌شوند و به طور مداوم از نظر شرايط پزشكي تحت نظارت مي‌باشند. شرايط بسته‌بندي پلاسماها و ارسال آن به مراکز پالایش کننده پلاسما و نحوه حمل و نقل آن به همان صورتي است كه در خصوص پلاسماهاي اهداكنندگان معمولي، اعمال مي‌گردد.
محافظت فاکتور هشت انعقادی در طی جمع‌آوری خون و يا پلاسما برای خيلی از پالايشگرهايي که فاکتور انعقادی توليد می‌کنند مهم می‌باشد. پلاسمای آفرزيس را می‌توان به سرعت فريز نمود تا سلامتی فاکتور هشت تضمين گردد. بر عکس خون کامل بايستی سانتريفيوژ شده و مواد مختلف آن جداسازی گردند. وقتی دمای خون بعد از جمع‌آوری به 4 درجه سانتیگراد رسانده شد، بايستی پلاسمای آن را جدا کرده و برای محافظت فاکتور هشت در عرض 6 تا 8 ساعت منجمد گردد.
اما وقتی در 20- درجه سانتیگراد ثابت با استفاده از وسيله‌ای شبيه صفحات برتانديول به سرعت سرد می‌گردد، فاکتور‌های انعقادی آن برای مدت 18 الی 24 ساعت پايدار می‌مانند. پلاسمای منجمد شده در طی 72 ساعت برای توليد آلبومين و IgG مناسب است. بعد از جدا کردن اجزای سلولی پلاسمای به دست آمده برای پالايش برحسب قوانين ملی بايستی به سرعت در دمای 20- ، 25- و 30- درجه سانتیگراد منجمد شود. پلاسمای مورد استفاده برای تهيه آلبومين و IgG ممکن است در پايين تر از 20- درجه سانتیگراد در طی 72 ساعت پس از جمع‌آوری منجمد شود.
در دستورالعمل‌های فدرال ايالات متحده، پلاسمای آفرزيس بلافاصله بعد از جمع آوری بايستی در 20- درجه سانتیگراد يا خنک‌تر نگهداری شود. منجمد کردن سريع پلاسما، جهت اطمينان از يخ زدن سريع قسمت خارجی و دمای 20- درجه سانتیگراد قسمت مرکزی آن، فاکتور هشت موجود در آن را محافظت نموده و مهم‌تر از انجماد متداول می‌باشد.
دماي نگه داری پلاسما 20- درجه سانتیگراد و پائين‌تر مي‌باشد. در طي مدت نگهداری، دما به صورت مرتب كنترل می‌شود. تجهيزات فني مناسب براي ثبت بي‌وقفه دماي نگهداری به كار گرفته می‌شود و الگوي دمايي در طي نگهداری حفظ می‌شود. فريزرها داراي سيستم هشدار دهنده هستند.
پلاسماي منجمد بايد در همه حال در 20- درجه سانتیگراد و پائين‌تر نگهداری شود. بطور تصادفي ممكن است دماي نگهداری در يك مورد يا بيشتر از 20- درجه سانتیگراد بالاتر رود ولي در هرحال پلاسماي مورد استفاده براي پالايش داراي شرايط زير است: كل مدت زماني كه در آن دماي پلاسما از 20- درجه سانتیگراد بالاتر است، نبايد از 72 ساعت بيشتر شود، دما نبايد بيشتر از يك مورد از 15- درجه سانتیگراد بالاتر رود، دما هيچگاه نبايد از 5- درجه سانتیگراد بالاتر رود.
درباره اهدای خون بیشتر بدانیم (قسمت دوم)(در تب جدید مرورگر باز می شود )
درباره اهدای خون بیشتر بدانیم (5)(در تب جدید مرورگر باز می شود )
درباره اهدای خون بیشتر بدانیم (قسمت چهارم)(در تب جدید مرورگر باز می شود )
اصول بهینه تولید ویژه مراکز انتقال خون (7)(در تب جدید مرورگر باز می شود )
https://www.webmd.com/a-to-z-guides/blood-transfusion-what-to-know
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/blood-transfusion/about/pac-20385168
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام