بررسی فراوانی مواجهه شغلی با خون و سایر مواد بالقوه عفونی
در پرسنل خدمات بهداشتی بیمارستان سینا – تهران طی 4 سال (1394-1390)
زینب کربلایی پازکی (ارائه‌دهنده مقاله)1، زهره عظیم بیک2، سید ابوذر جزایر3، عرفان ایوبی4
1: کارشناس ارشد انگل‌شناسی، بیمارستان سینا/ دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی تهران
2: کارشناس ارشد پرستاری، بیمارستان سینا/ دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی تهران
3: کارشناس آزمایشگاه، بیمارستان سینا/ دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی تهران
4: دکتری اپیدمیولوژی و آمار زیستی، بیمارستان سینا/ دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی تهران
مقدمه و پیشینه مطالعاتی:
پرسنل خدمات بهداشتی در تمام دنیا و در هر سطح شغلی همواره در معرض خطر مواجهه با مخاطرات شغلی گوناگون می‌باشند؛ این مخاطرات در پنج گروه بیولوژیک، شیمیایی، ارگونومیک، استرس و خطرات فیزیکی طبقه‌بندی می‌شوند (1،2)، در این میان مخاطرات بیولوژیک به دلیل برخورد تصادفی با خون و سایر ترشحات بدن از راه تماس‌های جلدی نظیر فرورفتن سوزن یا بریدگی با اجسام نوک‌تیز و برنده و یا تماس مخاط و پوست غیرسالم با خون و ترشحات آلوده موردتوجه ویژه‌ای قرار گرفته است.
اهمیت بالای این نوع مخاطرات به دلیل حضور عوامل عفونی خطرناکی نظیر ویروس هپاتیت B(HBV)، ویروس هپاتیت C(HCV) و ویروس نقص ایمنی (HIV) در خون و ترشحات آلوده است که پیامدهای عفونی خاصی را برای افراد مواجهه داشته، در بردارد) 3،4 .(به گزارش مرکز مدیریت و پیشگیری از بیماری‌های واگیر (CDC)، سالیانه به‌طور متوسط 385000 مورد آسیب پوستی در پرسنل خدمات بهداشتی اتفاق می‌افتد که عمده آن‌ها به علت برخورد با سوزن آلوده در حین کار با بیمار می‌باشد (2،4) .
اگرچه هنوز آمار دقیقی از میزان مواجهه با عوامل عفونی در پرسنل خدمات بهداشتی در ایران در دست نیست (4)، سازمان بهداشت جهانی (WHO) در بین سی و پنج میلیون نفر پرسنل خدمات بهداشتی درمانی در جهان میزان مواجهه با عوامل عفونی نظیر ویروس هپاتیت B(HBV) و ویروس هپاتیت C (HCV) و ویروس HIV را به ترتیب 66000، 16000 و 1000 مورد در سال تخمین می‌زند (6) .
افزایش روزافزون آلودگی بیماران و به‌تبع آن پرسنل خدمات بهداشتی به چنین عوامل عفونی خطرناکی باعث شده که نیاز به تعیین میزان خطر مواجهه، همچنین افزایش اقدامات پیشگیرانه هرچه بیشتر احساس شود (1و 6).
آنچه در چنین حوادثی نگران‌کننده به نظر می‌رسد عدم گزارش مواجهه شغلی در حدود 3/1 درصد از قربانیان به بخش کنترل عفونت مراکز درمانی است (4 و 7 و 8).
به نظر می‌رسد آگاهی و آموزش لازم در ارتباط با نحوه پیشگیری- نظیر واکسیناسیون– همچنین اقدامات لازم پس از مواجهه– نظیر اطلاع‌رسانی سریع به بخش کنترل عفونت مراکز درمانی– می‌تواند به کاهش پیامدهای پس از مواجهه در پرسنل خدمات بهداشتی کمک‌کننده باشد. (9)
هدف از این مطالعه اندازه‌گیری میزان شیوع مواجهه شغلی و عوامل مرتبط با آن در میان پرسنل خدمات بهداشتی بیمارستان سینای تهران به‌عنوان یکی از مراکز درمانی مهم شهر تهران با حدود 1084 پرسنل خدمات بهداشتی است.
روش کار:
این مطالعه در میان 284 نفر از پرسنل خدمات بهداشتی بیمارستان سینای تهران که با خون و سایر مایعات آلوده مواجهه داشته‌اند به مدت 4 سال در فاصله زمانی تیرماه 1390 تا تیرماه 1394 صورت گرفته است. جمع‌آوری اطلاعات از طریق پرسش‌نامه‌هایی مرتبط با مواجهه شغلی صورت گرفته که افراد پس از مواجهه شغلی و مراجعه به مرکز کنترل عفونت بیمارستان آن را پرکرده‌اند. این پرسش‌نامه شامل 12 سؤال است که در سه گروه طبقه می‌شود:
ویژگی‌های جمعیت‌شناسی نظیر سن، جنس، سابقه کار، نوع شغل، سطح تحصیلات، وضعیت تأهل، شیفت کاری و بخشی که در آن فعالیت می‌کنید.
وضعیت ایمنی فرد از نظر HBS Ag و HBS Ab
نوع مواجهه شامل مواجهه با وسایل تیز و برنده و یا مواجهه با خون و ترشحات، همچنین سابقه مواجهه با این عوامل
داده‌ها پس از جمع‌آوری با استفاده از نرم‌افزار آماری 5SPSS ورژن 16 و استفاده از آمار توصیفی (فراوانی و میانگین) و آزمون کای– دو و t.Test تجزیه و تحلیل شد. سطح معناداری در این مطالعه 0/05 در نظر گرفته شد.
نتایج:
از مجموع 284 پرسنل مواجهه یافته که در این مطالعه گنجانده شده‌اند ، 83/2% حداقل یک‌بار مواجهه را در طول مدت‌زمان کاری خود داشته‌اند.
ازنظر فراوانی سنی مواجهه شغلی برحسب جنس 161 نفر (56/7%) زن و 123 نفر (43/3%) مرد بوده‌اند که مواجهه شغلی با جنسیت ازنظر آماری به‌خوبی معنی‌دار بود. P=0.02
ازنظر فراوانی سنی مواجهه شغلی برحسب گروه‌های شغلی دانشجویان پزشکی و پرستاری در حین انجام کار دانشجویی با درصدی معادل 40/5% و 115 نفر، بیشترین مواجهه را نشان داده‌اند. این رابطه ازنظر آماری معنی‌دار نبود. P=0.8
ازنظر فراوانی نسبی مواجهه شغلی، گروه با سابقه کار کمتر از 5 سال با 67/7% بیشترین و گروه با سابقه کار بیشتر از 25 سال با 2/5% کمترین مواجهه کاری را داشته‌اند که این اختلاف ازنظر آماری معنی‌دار نبود. P=0.26
ازنظر فراوانی نسبی مواجهه شغلی برحسب مکان فعالیت پرسنل شاغل در این مرکز به ترتیب پرسنل شاغل در بخش‌های درمانگاه اورژانس، اتاق عمل جنرال و اورولوژی و آی‌سی‌یو اورژانس با درصدهای معادل 25%، 9/9% و 9/2% بیشترین مواجهه را نسبت به سایر بخش‌ها نشان داده‌اند که البته این اختلاف ازنظر آماری معنی‌دار نیست. P>0.05
در یک نگاه کلی بیشترین شیوع مواجهه شغلی مربوط به بخش‌های درمانی بوده است، به‌طوری‌که 241 مواجهه معادل 85/5% در بخش‌های درمانی گزارش شده و البته کمترین مواجهه در بخش‌های پاراکلینیک (رادیولوژی و آزمایشگاه) به میزان 1/5% گزارش شده است.
از مجموع 284 فرد موردمطالعه 83/8% معادل 238 نفر با اجسام تیز و برنده و تنها 15/5% معادل 44 نفر با خون و سایر ترشحات بدن مواجهه داشته‌اند. در این میان مواجهه با سرسوزن آلوده بیشترین درصد مواجهه را به خود اختصاص داده است (71/1%)
همچنین فراوانی نسبی مواجهه شغلی در شیفت‌های مختلف کاری به شرح ذیل می‌باشد:
شیفت صبح 154 نفر معادل 54/2%، شیفت عصر و شب 123 نفر معادل 43/3% که البته این اختلاف ازنظر آماری معنی‌دار نبود. (P>0.05)
229 نفر معادل 80/6% از افراد موردمطالعه واکسیناسیون هپاتیت B را انجام داده و تیتر Ab در آن‌ها در حد مطلوب بوده و 42 نفر معادل 14/8% ازنظر واکسیناسیون و تیتراسیون Ab در وضعیت نامشخصی قرار داشته‌اند و البته 11 نفر معادل 3/9% از افراد، واکسینه نشده و یا تیتر کمتر از 10 داشته‌اند.
بحث و نتیجه‌گیری:
مواجهه با خون و سایر ترشحات عفونی بدن همواره به‌عنوان یک تهدید برای پرسنل خدمات بهداشتی موردتوجه قرار گرفته است. ازآنچه در مطالعات گذشته مشهود است این‌طور به نظر می‌رسد که مواجهه با اجسام تیز و برنده منجر به انتقال 20 نوع عامل عفونی به بدن افراد می‌شود (10) که از این میان عفونت با ویروس هپاتیت B(HBV) و هپاتیت C(HCV) و HIV بیش از هر چیز نگران‌کننده است (11). در این مطالعه از مجموع 284 پرسنل 83/2% حداقل یک‌بار مواجهه را در طول مدت‌زمان کاری خویش داشته‌اند که این میزان در مقایسه با مطالعه مشابهی که توسط رضاییان و همکاران در رفسنجان انجام گرفته 23/2% (12) و در مقایسه با مطالعه فارسی و همکاران در تهران 25/5%(4) افزایش نشان می‌دهد.
البته آمار کنونی دراین مطالعه افزایش قابل‌توجهی نسبت به سایر مطالعات نیز دارد به‌طوری‌که آمار میزان مواجهه با پرسنل در مطالعه Salzer و همکاران 34% (13) و در مطالعه Tadess و همکاران 30/9% (14)، در مطالعه Talas و همکاران 49%(15) و در مطالعه Wicker حدود 31/4% (16) گزارش شده است.
فراوانی نسبی مواجهه شغلی برحسب جنس در این مطالعه نشان داد که جنس مؤنث مواجهه بیشتری (56/7%) نسبت به جنس مذکر (43/3%) دارد که این اختلاف ازنظر آماری نیز معنی‌دار بوده است.P<0.05 این وضعیت با مطالعه پورالعجل و همکاران (17) و همچنین Coworkers و Shah(18) قرابت داشت. علت این امر را شاید بتوان تعداد بیشتر پرسنل خانم در مجموعه و در نتیجه افزایش شانس مواجهه ایشان با خون و ترشحات بیمار دانست. مسئله دستپاچگی و عدم اعتمادبنفس در شرایط بحرانی در خانم‌ها نیز می‌تواند مزید بر علت باشد. در مطالعه فارسی و همکاران (4) همچنین مطالعه شریعتی و همکاران در مورد ویژگی جنس، مواجهه در مردان بیش از زنان گزارش شده است.
ازنظر ویژگی سنی و همچنین سابقه کار در افراد تحت مطالعه آنچه در این مطالعه دیده شده این است که ازنظر فراوانی نسبی، گروه سنی 25 تا 35 سال با درصد فراوانی 38/0% و گروه با سابقه کار کمتر از 5 سال با درصد فراوانی 67/6% بیشترین مواجهه را داشته‌اند. این اعداد اگرچه از منظر آماری و مقایسه‌ای معنی‌دار نبود اما این مطلب را به ذهن متبادر می‌سازد که افراد تازه‌کار که ازنظر سنی نیز کم سن‌و‌سال‌تر و درعین‌حال کم‌تجربه‌تر هستند باید تحت آموزش علمی و همچنین مهارت‌های علمی قرار بگیرند. این عدم معنی‌دار بودن در مطالعه پورالعجل و همکاران (17) نیز دیده شده است در حالیکه یک مطالعه در عربستان سعودی نشان داده است که 50% آسیب‌ها در سه سال اول استخدام کارکنان رخ می‌دهد (20).
ازنظر محل کار افراد تحت مطالعه، درمانگاه اورژانس، اتاق عمل جنرال و اورولوژی و آی‌سی‌یوی اورژانس بیشترین درصد مواجهه را نشان داده‌اند (به ترتیب: 25/0%، 9/9%، 2/9%) در مورد بخش‌های جراحی نتایج مشابهی در مطالعه پورالعجل و همکاران (17) و نورمیانی و همکاران (21) نیز دیده شده است، اگرچه در یک نگاه کلی بخش‌های بستری به دلیل کثرت مکان بیش از دوسوم موارد مواجهه (85/5%) را به خود اختصاص داده‌اند که البته در مطالعه پورالعجل و همکاران (17) و Abu-gad-ha و همکاران (20) نیز نتایج مشابهی حاصل شده است.
براساس نتایج این مطالعه 83/8% از افراد تحت مطالعه با جسم تیز و برنده و تنها 15/5% از افراد با خون و سایر ترشحات بدن مواجهه داشته‌اند. در این میان مواجهه با سرسوزن آلوده با 71/7% بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است. نتایج سایر مطالعات نظیر مطالعه پورالعجل و همکاران و Hafmann و همکاران نیز با نتایج این مطالعه هم‌خوانی دارد (17 و 22).
اگرچه فراوانی نسبی مواجهه در بین شیفت‌های کاری مختلف در شیفت صبح با درصد فراوانی 54/2% نسبت به شیفت عصر و شب با درصد فراوانی 43/3% بیشتر بود ولی این اختلاف ازنظر آماری معنی‌دار نبود. چنین وضعیتی در مطالعه پورالعجل و همکاران (17) نیز دیده شده این در حالی است که در سایر مطالعات بیشترین مواجهه در ساعت میانی شیفت‌ها گزارش شده است (20)، شاید علت این امر را بتوان حجم بالای کار و درنتیجه افزایش شانس مواجهه را در شیفت صبح دانست.
80/6% از افراد تحت مطالعه، واکسیناسیون هپاتیت B را انجام داده بودند و ازنظر تیتراسیون Ab در وضعیت مطلوبی قرار داشتند. میزان واکسیناسیون هپاتیت B در مطالعه فارسی و همکاران (4) درصدی معادل 84/5% و در مطالعه جهان و همکاران 82% گزارش شده است (23)، این در حالی است که در سایر مطالعات این میزان از 18% تا 85% متغیر بوده است (24). البته 14/8% از افراد ازنظر واکسیناسیون و سنجش تیتر Ab در وضعیت نامشخصی قرار داشتند و 3/9% افراد اصلاً واکسینه نشده بودند و یا تیتر Ab کمتر از 10 داشتند.
نکته قابل‌تأمل در این مطالعه که در مطالعه فارسی و همکاران (4) هم به آن اشاره شده میزان بالای مواجهه شغلی درمیان رزیدنت‌ها و اینترن‌ها و دانشجویان پرستاری می‌باشد. در این مطالعه 40/5% از میزان مواجهه شغلی در این گروه دیده شده است و در مطالعه Koeing&cha تا 48% (25) و در مطالعه فارسی و همکاران (4) این میزان تا 51% نیز افزایش داشته است. این موضوع نیاز به آموزش دقیق‌تر و عملی‌تر به این افراد را گوشزد می‌کند، زیرا به نظر می‌رسد در بسیاری از موارد این افراد با مشکلات و پیامدهای ناشی از مواجهه نیز به‌خوبی آشنا نیستند.
REFERENCES:
1- WHO Documents, Health Care Worker Health and Safety: Preventing Needlestick Injury and Occupational Exposure to Bloodborne Pathogens. (Web access)
2- CDC Documents (Web Access)
3- Kuruuzum Z, Yapar N, Avkan-Oguz V, Aslan H, Ozbek OA, Cakir N, et al. Risk of infection in health care workers following occupational exposure to a noninfectious or unknown source. Am J Infect Control 2008;36:e27-31.
4- Davood Farsi, Mohammad A. Zare, Sayed A. Hassani, Saeed Abbasi, Afsoon Emaminaini1, Peyman Hafezimoghadam, Mahdi Reza. Prevalence of occupational exposure to blood and body secretions and its related effective factors among health care workers of three Emergency Departments in Tehran. Journal of Research in Medical Sciences.2012:656-661
5- بررسی وضعیت سرولوژیک و جنبه‌های اپیدمیولوژیک مواجهه شغلی با ویروس‌های هپاتیت B و C در پرسنل بهداشت و درمان، فصلنامه دانش و تندرستی، دوره 5، شماره 4، زمستان 1389
6- Prüss-Ustün A, Rapiti E, Hutin Y. Sharps injuries: global burde disease from sharps injuries to health-care workers. 2003.
7- Dia A, Verret C, Pommier de Santi V, Tanti M, Decam C, Migliani R, et al.Blood and body fluid exposures in the French military.Occup Med (Lond).012;62:141-4.
8- Fullerton M, Gibbons V.Needlestick injuries in a healthcare setting in New Zealand.N Z Med J 2011;124:33-9
9- Shahnaz Sali 1, Muayad A. Merza 2, *, Davood Yadegarynia. Occupational Exposure to Blood Borne Viruses Among Healthcare Workers in a Tertiary Care Referral Hospital in Tehran. Hepatitis Monthly. 2013 Jul; 13(7): e12201
10- Azap A, Ergönül O, Memikoğlu KO, Yeşilkaya A, Altunsoy A, Bozkurt GY, et al. Occupational exposure to blood and body fluids among health care workers in Ankara, Turkey. Am J Infect Control 2005;33:48-52
11- Wicker S, Jung J, Allwinn R, Gottschalk R, Rabenau HF. Prevalence and prevention of needlestick injuries among health care workers in a German university hospital. Int Arch Occup Environ Health 2008;81:347-54.
12- Rezaeian M, PhD 1*, Asadpour M, PhD 2, Khademrezaeian H. Epidemiology of occupational exposure to needlestick and body fluids among doctors and medical students in Rafsanjan University of Medical Sciences. JOHE, Spring 2012; 1 (1)
13-Salzer HJ, Hoenigl M, Kessler HH, Stigler FL,Raggam RB, Rippel KE & et.al. Lack of riskawareness and reporting behavior towards HIV infection through needlestick injury among European medical students. Int J Hyg Environ Health 2011; 214(5):407-10.
14- Tadesse M, Tadesse T. Epidemiology of needlestick injuries among health-care workers in Awassa City, Southern Ethiopia. Trop Doct 2010; 40(2):111-3.
15- Talas MS. Occupational exposure to blood and body fluids among Turkish nursing students during clinical practice training: Frequency of needlestick/sharp injuries and hepatitis B immunisation. J Clin Nurs 2009; 18(10):1394-403.
16- Kessler CS, McGuinn M, Spec A, Christensen J, Baragi R, Hershow RC. Underreporting ofblood and body fluid exposures among health care students and trainees in the acute care setting: a 2007 survey. Am J Infect Control2011; 39(2):129-34.
17- جلال پورالعجل، آذر حدادی، نازیلا اساسی، کاظم محمد، بررسی فراوانی مواجه شغلی با خون و سایر مواد بالقوه عفونی و عوامل مرتبط با آن در کارکنان درمانی مراکز آموزشی و درمانی شهر همدان در سال 1382. مجله عفونی و گرمسیری ایران. 1383. دوره 9، شماره 27
18- Shah SF, Bener A, Al-Kaabi S. The epidemiology of needlestick injuries among health care workers in a newly developed country. SafSci 2006;44:387-94.
19- Shariati B, Shahidzadeh-Mahani A, Oveysi T, Akhlaghi H. Accidental exposure to blood in medical interns of Tehran University of Medical Sciences. J Occup Health 2007;49:317-21.
20- bu-Gad-HA; AI- Turki-KA, Some epidemiological aspects of needle stick injuries among the hospital health care workers: Eastern province, Saudi Arabia. European-Journal-of-Epidemiology. 2001; 17(5): 401-407.
21- Norsayani-MY; Hassim-IN, Study on incidence of needle stick injury and factors associated with this problem among medical students. Journal-of- Occupational-Health. 2003; 45(3): 172-178
22- Hofmann-F; Kralj-N; Beie-M, Needle stick injuries in health care – Frequency, causes und preventive strategies. Gesundheitswesen. 2002; 64(5): 259-266
23- Jahan S. Epidemiology of needlestick injuries among health care workers in a secondary care hospital in Saudi Arabia. Int J NursPract 2002;8:274-81.
24- Hadadi A, Afhami S, Karbakhsh M, Esmailpour N.Occupational exposure to body fluids among healthcare workers: A reportfrom Iran. Singapore Med J 2008;49:492-6.
25- Koenig S, Chu J. Medical student exposure to blood and infectious body fluids. Am J Infect Control 1995;23:40-3
اصول ایمنی شغلی و محیطی در مواجهه و دفع پسماندهای خطرناک بیمارستانی
فن‌آوری هزاره جدید برای مراقبتهای بحرانی
فراوانی باکتری‌های عامل عفونت‌های بیمارستانی
استريليزاسيون و ضد عفونی(در تب جدید مرورگر باز می شود )
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام