سندرم گلوبوزوسپرمی
Globozoospermia Syndrome
شاهین اسعدی (دانشجوی دکتری تخصصی ژنتیک پزشکی)
علائم و نشانه‌های بالینی سندرم گلوبوزوسپرمی
گلوبوزوسپرمی اختلال ژنتیکی است که فقط در مردان رخ می‌دهد. این سندرم توسط اِسپرم غیرطبیعی مشخص می‌شود و منجر به ناباروری پدر می‌شود.
شکل 1: شماتیکی از ساختمان سلول اسپرم
سلول‌های اسپرم معمولی دارای یک سر بیضی شکل با پوشش کلاه مانند به نام آکروزوم هستند. آکروزوم حاوی آنزیم‌هایی است که غشای بیرونی سلول تخم را تجزیه می‌کنند و به اسپرم اجازه می‌دهند تخمک را بارور کند. سلول‌های اسپرم مردان با گلوبوزوسپرمی دارای یک سر گرد و بدون آکروزوم هستند. اسپرم‌های غیرطبیعی قادر به لقاح سلول تخمک نیستند و این مشکل منجر به ناباروری می‌شود.
شکل 2: شماتیکی از ساختار سلول اسپرم نرمال در مقابل سلول اسپرم مبتلا به گلوبوزوسپرمی
علت‌شناسی سندرم گلوبوزوسپرمی
گلوبوزوسپرمی بیشتر در اثر جهش ژن DPY19L2 که در بازوی بلند کروموزوم شماره 12 به‌صورت 12q14.2 مستقر است، ایجاد می‌شود که در حدود 70 درصد از مردان مبتلا به این اختلال، یافت می‌شود. علاوه بر این، جهش در سایر ژن‌ها نیز ممکن است باعث گلوبوزوسپرمی شود.
ژن DPY19L2 دستورالعمل‌های لازم برای سنتز پروتئینی را فراهم می‌کند که در سلول‌های اسپرم یافت می‌شود. پروتئین DPY19L2 در ایجاد آکروزوم و کشیدگی سرِ اسپرم دخیل است که مراحل صحیح (اینتگرال) در بلوغ سلول‌های اسپرم است. جهش در ژن DPY19L2 منجر به از بین رفتن پروتئین عملکردی DPY19L2 می‌شود، در نتیجه سلول‌های اسپرم، آکروزوم ندارند و سرِ آنها به‌درستی کشیده نمی‌شود. بدون آکروزوم، اسپرم غیرطبیعی قادر به عبور از غشای بیرونی سلول تخمک برای بارور کردن آن نیست و منجر به ناباروری در مردان مبتلا می‌شود. محققان سایر خصوصیات سلول‌های غیرطبیعی اسپرم را که باعث لقاح دشوار سلول تخم می‌شود، توصیف کرده‌اند؛ اگرچه هنوز مشخص نیست که چگونه تغییرات ژن DPY19L2 در ایجاد این خصوصیات نقش دارد.
شکل 3: شماتیکی از کروموزوم شماره 12 که ژن DPY19L2 در بازوی بلند این کروموزوم به‌صورت 12q14.2 مستقر است
شکل 4: شماتیکی از انواع اختلالات مرتبط با سلول اسپرم
سندرم گلوبوزوسپرمی از الگوی توارثی اتوزومال مغلوب پیروی می‌کند، بنابراین برای ایجاد این سندرم، دو نسخه از ژن جهش‌یافته DPY19L2 (یکی از پدر و دیگری از مادر) موردنیاز است و شانس داشتن فرزند مبتلا به این سندرم در حالت اتوزومی مغلوب، برای هر بارداری احتمالی به میزان 25% است.
شکل 5: شماتیکی از الگوی توارثی اتوزومال مغلوب که سندرم گلوبوزوسپرمی از این الگو تبعیت می‌کند
فراوانی سندرم گلوبوزوسپرمی
گلوبوزوسپرمی اختلال ژنتیکی نادری است که فرکانس شیوع آن در میان مردان حدود 1 در 65000 مرد، تخمین زده می‌شود. این اختلال بیشتر در شمال آفریقا رخ می‌دهد که در آنجا به ازای هر 100 مرد نابارور، یک مورد مبتلا به گلوبوزوسپرمی است.
شکل 6: تصاویر میکروسکوپی از سلول‌های اسپرم نرمال (A) در مقابل سلول‌های اسپرم غیرطبیعی (B) و سلول‌های اسپرم مبتلا به گلوبوزوسپرمی (C)
تشخیص سندرم گلوبوزوسپرمی
سندرم گلوبوزوسپرمی بر اساس یافته‌های بالینی و کلینیکی مبتلایان و آزمایش اسپرموگرام مبتلایان، قابل تشخیص است. دقیق‌ترین روش تشخیص این اختلال، آزمایش ژنتیک مولکولی برای ژن DPY19L2 به منظور بررسی وجود جهش‌های احتمالی است.
شکل 7: تصویر میکروسکوپیک از سلول‌های اسپرم مبتلا به گلوبوزوسپرمی
مسیرهای درمانی سندرم گلوبوزوسپرمی
تاکنون درمان چندان موثقی برای این اختلال شناسایی نشده است. درمان ناباروری همچنان مورد پژوهش‌های محققان جهان است و امید است به‌زودی با ژن‌درمانی بتوان ناباروری مردان و زنان را مورد درمان قرار داد. مشاوره ژنتیک نیز برای تمامی والدینی که خواستار فرزندی سالم هستند، ضرورت دارد.
شکل 8: تصاویری از اختلال گلوبوزوسپرمی در سلول‌های اسپرم
منبع:
اسعدی شاهین، امیری پریا، ابراهیمی سمیرا، ساکی‌فرد نوشین، اَمجدی حسین، کتاب نازایی و ناباروری ژنتیکی انسان، صفحات 181-173، انتشارات کتب دانشگاهی عمیدی، بهار 1399.
ناباروری مردان غیرسندرمیک مرتبط با CATSPER1
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام