سندرم کوکائین Cockayne Syndrome

سندرم کوکائین

Cockayne Syndrome

شاهین اسعدی (دانشجوی دکتری تخصصی ژنتیک پزشکی)

کلیات

سندرم کوکائین، یک نوع نادر از کوتولگی مادرزادی است. این اختلال ژنتیکی با وجود سه نشانه عقب‌ماندگی رشد (کوتاهی قد)، حساسیت غیرطبیعی به نور و ظاهر پیری پیش از موعد تشخیص داده می‌شود. سندرم کوکائین به چهار نوع مختلف دسته‌بندی می‌شود؛ در نوع کلاسیک سندرم کوکائین (CS1) علائم پیشرونده هستند و معمولاً بعد از یک سال ظاهر می‌شوند. علائم و نشانه‌های شکل زودرس یا شکل مادرزادی سندرم کوکائین (CS2) در هنگام تولد (مادرزادی) ظاهر می‌شود. شکل سوم سندرم کوکائین که با سکته قلبی همراه است (CS3) در دوران کودکی و با رشد کودک خود را آشکار می‌کند و به‌طور کلی خفیف‌ترین شکل سندرم کوکائین است. فرم چهارم سندرم کوکائین در حال حاضر به‌عنوان سندرم کوکائین XP (CS-XP) شناخته می‌شود که ویژگی‌های سندرم کوکائین و سندرم XP را به‌صورت ترکیبی آشکار می‌کند.

شکل 1: تصویر پسر مبتلا به سندرم کوکائین همراه با ویژگی‌های مشخص صورت

علائم و نشانه‌ها

سندرم کوکائین یک اختلال ژنتیکی نادر است که با اندازه کوچک سر و گردن (میکروسفالی)، عدم افزایش وزن و کوتاهی غیرعادی قد و قامت مشخص می‌شود. علائم و نشانه‌های این سندرم معمولاً از دوران کودکی ظاهر می‌شود و در طول زمان شدیدتر می‌شود. اکثر مبتلایان حساسیت به نور خورشید را تجربه می‌کنند و در بعضی موارد حتی برخورد نور خورشید به پوست این مبتلایان ممکن است باعث ایجاد زخم در پوست مبتلایان گردد. علائم و نشانه‌های دیگر اغلب شامل کاهش شنوایی، از دست دادن بینایی، ریزش شدید دندان‌ها، اختلالات استخوانی دست‌ها و پاها و اختلالات مغزی است.

شکل 2: تصویر کودک مبتلا به سندرم کوکائین همراه با اختلالات متمایز صورت

سندرم کوکائین به چهار دسته تقسیم‌بندی می‌شود که هر کدام از انواع آن دارای نشانه‌ها و علائمی مشابه هستند. علائم سندرم کوکائین کلاسیک (CS1) تا سال اول زندگی نوزادان مبتلا آشکار نمی‌شود. میزان قامت، وزن و همچنین سایر شاخص‌های اندازه و رشد نوزادان مبتلا به سندرم کوکائین حدود 5 درصد کمتر از نوزادان نرمال است. میزان بینایی، شنوایی و عملکرد سیستم عصبی (مرکزی و محیطی) در طول زمان بدتر می‌شود و میزان معلولیت این نوزادان می‌تواند شدیدتر باشد.

مبتلایان سندرم کوکائین نوع 2 که تعداد کمی هستند، با تأخیر رشد در هنگام تولد و تأخیر در توسعه سیستم عصبی پس از تولد همراه هستند. اختلالات بینایی (آب مروارید و سایر اختلالات چشمی) معمولاً در هنگام تولد وجود دارد، همچنین اختلالات اسکلتی اولیه نیز در سندرم کوکائین نوع 2 رخ می‌دهد.

شکل 3: تصویر کودکان مبتلا به سندرم کوکائین

علائم سندرم کوکائین نوع 3 (CS3) چندان مشخص نیست و مبتلایان به این نوع از سندرم با رشد طبیعی و رشد ذهنی در سال‌های اولیه همراه هستند.

سندرم کوکائین نوع 4 یا XP (CS-XP) نادرترین شکل سندرم کوکائین است که ویژگی‌های سندرم XP و سندرم کوکائین را با هم نشان می‌دهد. این نوع از سندرم کوکائین معمولاً با سرطان‌های پوستی با رنگدانه‌های گزورودرما همراه است و می‌تواند کوتاهی قد، عقب‌ماندگی ذهنی و عدم توسعه جنسی را آشکار کند.

ویژگی‌های اصلی سندرم کوکائین عبارتند از: اختلالات قلب، عدم رشد طبیعی (کوتولگی)، حساسیت شدید به نور خورشید، پیری زودرس، افزایش بافت چربی زیرجلدی، چین و چروک پوست به‌ویژه در صورت، دست و پا و افزایش زخم در پوست به دلیل برخورد با نور خورشید.

علاوه بر این، کودکان مبتلا به سندرم کوکائین دارای ویژگی‌های جسمی غیرمعمول هستند از قبیل اندازه سر کوچک و غیرطبیعی (میکروسفالی)، فرم بینی ناخوشایند (بدشکل)،  صورت فرورفته به داخل، گوش‌های بدفرم بزرگ، ضعف در بستن پلک‌ها، شکل غیرمعمول هر دو فک بالا و پائین، پوسیدگی دندان‌ها و جایگیری نادرست و بدفرم دندان‌ها. همچنین افراد مبتلا به سندرم کوکائین دارای اندازه دست و پاهای بزرگتر یا بلندتر نسبت به اندازه جثه (عدم تناسب اندازه دست‌ها و پاها نسبت به بدن) خود هستند. اکثر مبتلایان سندرم کوکائین، انحنای غیرطبیعی ستون فقرات (کیفوز) را تجربه می‌کنند.

شکل 4: نمای کلی از مبتلایان سندرم کوکائین با درجه سنی مختلف

سایر ویژگی‌های سندرم کوکائین ممکن است شامل کاهش میزان تعریق (هایپوهیدروزی)، عدم انقباض مناسب چشم و رشد زودرس موهای بدن باشد.

سایر علائم سندرم کوکائین ممکن است شامل سوزش غیرطبیعی در سینه‌ها و پاها باشد که می‌توان با لمس این نواحی از بدن، حس سرد بودن آن را تجربه کرد. علائم عصبی ممکن است شامل حرکات ریتمیک، حرکت لرزه‌ای (لرزش)، ناپایداری در راه رفتن (آتاکسی) و یا عدم توانایی در هماهنگی برخی حرکات باشد. کودکان آسیب‌دیده با سندرم کوکائین ممکن است درجات مختلفی از عقب‌ماندگی ذهنی، از دست دادن بخشی از شنوایی و یا از دست دادن برخی توانایی‌های فکری که این کودکان قبلاً آن را کسب کرده بودند را آشکار کنند.

برخی از افراد مبتلا به سندرم کوکائین ممکن است دارای فشارخون غیرطبیعی (فشارخون بالا)، کبد بزرگ (هپاتومگالی) و یا رسوب بافت چربی بر روی دیواره‌های شریان‌های اطراف قلب (بیماری آترئوسکلروتیک) باشند. لازم به ذکر است که بزرگسالان با این اختلال ممکن است از نظر جنسی توسعه نیافته باشند.

علت‌شناسی

سندرم کوکائین در اثر جهش ژن‌های ERCC6 و ERCC8 ایجاد می‌شود. محققان دریافتند که سندرم کوکائین نوع 1 (CS1) در اثر جهش ژن ERCC8 و سندرم کوکائین نوع 2 (CS2) در اثر جهش ژن ERCC6 ایجاد می‌شود. ژن ERCC6 در بازوی بلند کروموزوم شماره 10 به‌صورت 10q11.23 مستقر است. ژن ERCC8 در بازوی بلند کروموزوم شماره 5 به‌صورت 5q12.1 مستقر است. این ژن‌ها حاوی دستورالعمل لازم برای سنتز پروتئین‌هایی هستند که در تعمیر آسیب‌های واردشده به DNA موردنیاز هستند. جهش در ژن ERCC6 حدود 75% از موارد سندرم کوکائین و جهش در ژن ERCC8 حدود 25% از موارد را ایجاد می‌کند.

شکل 5: نمای شماتیک از کروموزوم شماره 10 که ژن ERCC6 در بازوی بلند این کروموزوم به‌صورت 10q11.23 مستقر است

سندرم کوکائین از الگوی توارثی اتوزومال مغلوب پیروی می‌کند؛ بنابراین برای ایجاد این سندرم، دو نسخه از ژن‌های جهش‌یافته ERCC6 و ERCC8 (یکی از پدر و دیگری از مادر) موردنیاز است و شانس داشتن فرزند مبتلا به این سندرم، برای هر بارداری احتمالی به میزان 25% است. 

فراوانی

سندرم کوکائین، اختلال ژنتیکی بسیار نادری است که مردان و زنان را به تعداد مساوی تحت تأثیر قرار می‌دهد. تاکنون هیچ نشانی از قیاس قومی و نژادی برای سندرم کوکائین شناسایی نشده است. فرکانس شیوع سندرم کوکائین در ایالات متحده آمریکا کمتر از 1 مورد در هر 250000 تولد زنده است. به‌طور متوسط میزان فرکانس شیوع سندرم کوکائین در اروپا و آسیا و آمریکا حدود 2 تا 3 مورد در هر 1 میلیون تولد زنده است. از سال 1992 تاکنون، 140 مورد مبتلا به سندرم کوکائین از سراسر جهان در ادبیات پزشکی گزارش شده است.

شکل 6: نمای شماتیک از کروموزوم شماره 5 که ژن ERCC8 در بازوی بلند این کروموزوم به‌صورت 5q12.1 مستقر است

تشخیص

سندرم کوکائین بر اساس مشاهدات بالینی و علائمی که هر بیمار از خود آشکار می‌کند، تشخیص داده می‌شود. مشاهده زخم‌های ایجادشده در پوست، به‌خصوص پوست صورت و همچنین مشاهده سیمای پیرشده زودرس در مبتلایان می‌تواند در مشکوک بودن به سندرم کوکائین کمک کند. با این حال، دقیق‌ترین روش تشخیص سندرم کوکائین، آزمایش ژنتیک مولکولی برای ژن‌های ERCC6 و ERCC8 به‌منظور بررسی وجود جهش‌های احتمالی است.

مسیرهای درمانی

استراتژی درمان و مدیریت سندرم کوکائین، به‌صورت علامتی و حمایتی است. درمان ممکن است با تلاش و هماهنگی تیمی از متخصصان منجمله متخصص اطفال، متخصص پوست، متخصص قلب و سایر متخصصان مراقبت‌های بهداشتی انجام پذیرد. برای جلوگیری از ایجاد زخم در پوست مبتلایان سندرم کوکائین XP (CS-XP) بایستی به‌طور منظم و مداوم از کرم‌های ضد آفتاب مناسب و قوی استفاده کرد. هیچ درمان موثقی برای سندرم کوکائین وجود ندارد. مشاوره ژنتیک نیز برای تمامی والدینی که خواستار فرزندی سالم هستند، از اهمیت بسزایی برخوردار است.

تاریخچه

سندرم کوکائین برای اولین بار در یکم ژانویه سال 1992 توسط دکتر Nance MA و Berry SA در ژورنال ژنتیک پزشکی گزارش گردید.

شکل 7: نمای شماتیک از الگوی توارثی اتوزومال مغلوب که سندرم کوکائین نیز از این الگو تبعیت می‌کند

منبع:

اسعدی شاهین، دکتر داداشپور مهدی، دکتر علیپور شهریار، جمالی مهسا، پورجعفر رؤیا، وحدانی‌کیا ویدا، فیروزی اکرم، باقری رعنا، ساده‌دل سمانه، قلی‌زاده زهرا، کتاب پاتولوژی در ژنتیک پزشکی جلد 3 (A-L)، صفحات 334-327، انتشارات کتب دانشگاهی عمیدی، زمستان 1396.

سندرم رحمان Rahman Syndrome

سندرم 48XXYY

https://rarediseases.org/rare-diseases/cockayne-syndrome/

برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید