سندرم آنتی‌فسفولیپید

سندرم آنتی‌فسفولیپید[1] 

محمد کوهستانی، کارشناسی ارشد فیزیولوژی

محمدرضا بلوری، دکترای ایمونولوژی

سردار شریف‌زاده، دکترای بیوشیمی بالینی

 

 

سندرم آنتی‌‌فسفولیپید (APS) که به‌نام سندرم آنتی‌فسفولیپید آنتی‌بادی هم نامیده می‌شود، برای اولین بار در دهه‌ی 1980، مورد شناسایی قرار گرفت. این سندرم، یک بیماری خود ایمنی اکتسابی است که می‌تواند منجر به انعقاد خون مکرر در عروق بدن و عوارض بارداری مانند سقط، تولد نوزاد نارس و مرده‌زایی شود.

سندرم آنتی‌فسفولیپید می‌تواند به‌صورت اولیه، بدون همراه بودن با سایر بیماری‌ها باشد، اما در بسیاری از موارد به‌صورت ثانویه یعنی به همراه سایر بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس می‌تواند حضور داشته باشد [1]. در موارد نادری سندرم آنتی‌فسفولیپید به‌علت انعقاد عروق (ترومبوز) سرتاسری در بدن منجر به از کار افتادن گسترده ارگان‌ها و افزایش احتمال مرگ می‌شود که در این مورد به نام سندرم فاجعه‌بار آنتی‌فسفولیپید[2] یا اشرسن[3] نامیده می‌شود [2].

 

اتوآنتی‌بادی‌ها در سندرم آنتی‌فسفولیپید:

همراه با علائم بالینی در سندرم آنتی‌فسفولیپید، وجود اتوآنتی‌بادی‌هایی در بدن بیماران مبتلا تشخیص داده شده است.

این اتوآنتی‌بادی‌ها که به‌طور کلی بنام آنتی‌فسفولیپید آنتی‌بادی aPL شناخته می‌شوند، شامل 3 اتوآنتی‌بادی اصلی بنام‌های آنتی‌کاردیولیپین aCL، آنتی‌بتا 2 گلیکوپروتئین یک β₂GPI و آنتی‌لوپوس کواگولانت LA می‌باشند.

البته در مطالعات جدید نشان داده شده است که aPL علاوه بر سه اتوآنتی‌بادی که در بالا ذکر شد، دارای انواع بیشتری است که می‌توانند در تشخیص دقیق‌تر، مورد استفاده قرار گیرند. در این میان اتوآنتی‌‌بادی‌های aCL و β₂GPI دارای دو زیرواحد IgG و IgM می‌باشند که در تشخیص و در تست‌های آزمایشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرند[1, 3, 4].

 

علائم و نشانه‌های بیماری:

سندرم آنتی‌فسفولیپید منجر به انعقاد عروق شریانی و یا وریدی می‌شود و همچنین منجر به اختلال در روند بارداری خواهد شد. مهم‌ترین عارضه‌ی مرتبط با انعقاد عروق در این دسته از بیماران مربوط است به اینکه ترومبوز در کدام اندام رخ دهد.

انعقاد ممکن است در وریدی عمقی[4] در اندام‌های تحتانی پاها اتفاق بیافتد که با مهاجرت به ریه‌ها منجر به آمبولی ریوی[5] می‌شود، همچنین انعقاد می‌تواند در شریان‌های دست و یا پاها[6] اتفاق افتد، اما به‌طور کلی احتمال ترومبوز در شرایطی مانند بارداری، عدم تحرک، مثلاً در پروازهای طولانی مدت یا در اثر استراحت طولانی، جراحی، مصرف دخانیات، مصرف قرص‌های خوراکی ضدبارداری، هورمون درمانی در زنان یائسه و در موارد کلسترول بالا بیشتر است [5].

مشکلات ناشی از بارداری تحت اثر سندرم فسفولیپید مربوط است به پره‌اکلامپسی، سقط، زایمان‌های زودرس و همچنین اختلال در روند رشد جنین که این عوارض درنتیجه‌ی اختلال در روند خون‌رسانی جفت یا انفارکتوس جفتی رخ می‌دهد [6].[7]

علاوه بر این عوارض که به‌عنوان عوارض رایج این سندرم نام ‌برده می‌شود، در سال 2006، در کنفرانسی در سیدنیِ استرالیا، عوارض کلینیکی مربوط به APS مورد بازنگری قرار گرفت و عوارضی مانند نفروپاتی، آنمی همولیتیک، ترومبوسایتوپنی و بیماری پوستی reticularislivedo هم در طبقه‌بندی عوارض این بیماری معرفی گردید [7].

سایر علائم بالینی سندرم آنتی‌فسفولیپید، به‌طور خلاصه شامل سردرد دائم، درد قفسه سینه، تنگی نفس، حالت تهوع، اختلال در تکلم و شناخت، تشنج، اشکال در حافظه، تورم به‌همراه قرمزی و درد در پاها و دست‌ها می‌باشد [7].

 

تشخیص:

معیار برای تشخیص سندرم آنتی‌فسفولیپید، مشاهده یکی از علائم بالینی مانند انعقاد عروق و یا یکی از مشکلات بارداری به‌همراه مثبت شدن حضور اتو آنتی‌بادی LA،β₂GPI [8] و aCL در فرد مشکوک می‌باشد. نکته‌ی مهمی که درباره‌ی حضور اتوبادی‌های مرتبط با سندرم آنتی‌فسفولیپید باید بدان‌ها اشاره نمود این است که حضور اولیه‌ی این آنتی‌بادی‌ها باید بعد از 12  هفته از تست اولیه مجدداً بررسی شده و تأیید شود تا بتوان نتیجه گرفت که اتوآنتی‌بادی‌ها در بدن فرد حضور دارند.

بدیهی است در صورت تکرار تست بعد از 12 هفته و نبود غلظت کافی از این آنتی‌بادی‌ها در بدن فرد مشکوک، نمی‌توان حضور این اتوآنتی‌بادی‌ها را مثبت تلقی نمود و فرد را به‌عنوان فرد مبتلا به سندرم آنتی‌فسفولیپید در نظر گرفت؛ زیرا ممکن است در شرایط غیرپاتولوژیک این تست‌ها به‌صورت غیراختصاصی و موقتی مثبت شود، اما در شرایط پاتولوژیک که می‌تواند مربوط به سندرم آنتی‌فسفولیپید باشد، حضور این آنتی‌بادی با تیتر متوسط و بالا در مدت زمان طولانی در بدن بیماران مثبت است.

علیرغم دارا بودن علائم بالینی بسیار مشکوک به سندرم آنتی‌فسفولییپد، منفی بودن تست‌های مربوط به اتوآنتی‌بادی‌ها بسیار برای پزشکان چالش‌برانگیز است و تشخیص قطعی سندرم آنتی‌فسفولیپید را دچار چالش جدی می‌نماید. بدیهی است که درصدی از مبتلایان به سندرم آنتی‌فسفولیپید، همانند سایر بیماری‌های خود‌ایمنی، دارای علائم بالینی هستند، اما با تست‌های معمول و روتین نمی‌توان حضور اتوآنتی‌بادی‌ها را در بدن آنها نشان داد و این افراد در صورت داشتن علائم بالینی بسیار روشن از بیماری می‌توانند جزء دسته‌ی سرم منفی‌ها seronegative دسته‌بندی شوند [1, 5, 7].

اخیراً مطالعات بسیار برای یافتن اتوآنتی‌بادی‌های دیگری در افراد مشکوک به سندرم آنتی‌فسفولیپید انجام شده است تا بتوانند با شناسایی آنها میزان حساسیت تست‌های تشخیصی را برای سندرم آنتی‌فسفولیپید بالاتر برده و تا در تشخیص افراد سرم منفی مؤثرتر باشند [4, 8].

 

ریسک فاکتور‌ها:

اصولاً مانند بسیاری از بیماری‌های خودایمنی، میزان ابتلا در زنان بیشتر از آقایان می‌باشد. تاکنون مطالعات بسیاری برای بررسی ارتباط ژن‌های HLA و سندرم آنتی‌فسفولیپید در کشورهای مختلف و در افراد در معرض ابتلا انجام شده است و الل‌هایی از ژن‌های HLA به‌عنوان عامل ریسک ذکر شده است، ولی تاکنون یک الل خاص به‌عنوان عامل اصلی ذکر نشده است. به‌عنوان مثال، به ارث‌بردن ژن‌های مربوط به HLA مانند HLADR7، HLAB8، HLADR2   و HLADR3 در این دسته مطالعات به‌عنوان ریسک فاکتور نشان داده شده است [5, 9].

مبتلایان به بیماری لوپوس و یا سایر بیماری‌های خودایمن، شانس بالاتری برای بروز این بیماری به‌صورت ثانویه دارند. در نژادهای سیاه، آسیایی، آمریکایی‌های بومی و هیسپنیک (اسپانیایی) بروز این بیماری بیشتر گزارش شده است.

 

کلیدواژه:

سندرم آنتی‌فسفولیپید، اتوآنتی‌بادی، انعقاد خون، عوارض بارداری، بیماری خودایمن، نفروپاتی

Anti-phospholipid syndrome, auto antibodies, thrombosis, autoimmunity, nephropathy, HLA genes

 

References:

1. Meroni, P.L., et al., Pathogenesis of antiphospholipid syndrome: understanding the antibodies. Nat Rev Rheumatol, 2011. 7(6): p. 330-9.
2. Merrill, J.T. and R.A. Asherson, Catastrophic antiphospholipid syndrome. Nat Clin Pract Rheumatol, 2006. 2(2): p. 81-9.
3. Hughes, G.K., Munther Hughes Syndrome: Highways and Byways. Springer Science & Business Media.: Springer Science & Business Media.
4. Erkan, D. and M.D. Lockshin, New approaches for managing antiphospholipid syndrome. Nat Clin Pract Rheumatol, 2009. 5(3): p. 160-70.
5. de Laat, B., K. Mertens, and P.G. de Groot, Mechanisms of disease: antiphospholipid antibodies-from clinical association to pathologic mechanism. Nat Clin Pract Rheumatol, 2008. 4(4): p. 192-9.
6. Tong, M., C.A. Viall, and L.W. Chamley, Antiphospholipid antibodies and the placenta: a systematic review of their in vitro effects and modulation by treatment. Hum Reprod Update, 2015. 21(1): p. 97-118.
7. Sciascia, S., et al., Diagnosing antiphospholipid syndrome: ‘extra-criteria’ manifestations and technical advances. Nat Rev Rheumatol, 2017. 13(9): p. 548-560.
8. Ortona, E., et al., Vimentin/cardiolipin complex as a new antigenic target of the antiphospholipid syndrome. Blood, 2010. 116(16): p. 2960-7.
9. Granados, J., et al., Relationship of anticardiolipin antibodies and antiphospholipid syndrome to HLA-DR7 in Mexican patients with systemic lupus erythematosus (SLE). Lupus, 1997. 6(1): p. 57-62.

[1]Anti-phospholipid Syndrome

[2] Catastrophic antiphospholipid syndrome

[3] Asherson

[4]Deep vein thrombosis

[5]pulmonary embolism

[6]peripheral arterial thrombosis

[7]Placenta Infarction

[8]anti-β2-glycoprotein-I

سندرم آنتی‌فسفولیپید در بارداری

برای دانلود فایل pdf  بر  روی لینک زیر کلیک کنید