آزمایشگاه و بالین
سرطان کبد
دکتر محسن منشدی
آزمایشگاه تشخیص طبی دکتر منشدی
www.manshadilab.com
سرطان کبد
کبد یکی از اندام‌های خیلی پیچیده در بدن انسان است که صدها عملکرد مختلف دارد. برخی از مهم‌ترین اعمال کبد عبارت‌اند از:
- هضم پروتئین‌ها و چربی‌ها
- دفع سموم از بدن
- کمک به کنترل انعقاد خون (تولید لخته)
- آزادسازی صفرا، همان مایعی که چربی‌ها را می‌شکند و به هضم کمک می‌کند.
سرطان کبد می‌تواند منجر به ایجاد اختلال و یا از بین رفتن این عملکردها شود. سرطان اولیه کبد، یک سرطان غیرشایع ولی جدی است که در بافت کبد به وجود می‌آید و با سرطان ثانویه کبد که ناشی از انتشار سرطان از اندام‌های دیگر بدن به کبد است، متفاوت می‌باشد.
علائم و نشانه‌ها
در اغلب موارد، علائم سرطان کبد تا قبل از رسیدن به مرحله پیشرفته، مبهم و غیرواضح است.
این علائم می‌توانند شامل:
- کاهش وزن بی‌دلیل
- از بین رفتن اشتها
- احساس سیری زیاد پس از غذا خوردن حتی اگر وعده غذایی کم باشد.
- احساس ناخوشی و تهوع
- درد یا نفخ شکم
- یرقان (زرد شدن پوست و سفیدی چشم)
- خارش پوست
- احساس خستگی و ضعف شدید
در صورت مشاهده هریک از علائم یادشده باید به پزشک مراجعه شود. با اینکه در بیشتر موارد این‌گونه علائم می‌توانند ناشی از بیماری‌های شایع و عادی مانند عفونت‌ها باشند ولی بهتر است که مورد بررسی قرار گیرند. چنانچه بیمار، با تشخیص قبلی یک بیماری تأثیرگذار بر کبد، مانند سیروز و یا عفونت هپاتیت C که به‌طور ناگهانی رو به وخامت گذاشته است، مراجعه کند، بایستی توسط پزشک معاینه شود.
علل سرطان کبد
عامل ایجادکننده سرطان کبد هنوز دقیقاً معلوم نیست، اما در اغلب موارد، این بیماری با “سیروز” که زخم و صدمه به بافت کبد است، همراه می‌باشد. دلایل متعدد مختلفی ازجمله مصرف مقادیر زیاد الکل در طی سالیان متمادی و ابتلای طولانی‌مدت به عفونت‌های ویروسی هپاتیت B یا C می‌توانند منجر به ایجاد سیروز شوند. از آنجا که چاقی و رژیم غذایی ناسالم می‌توانند منجر به بیماری “کبد چرب غیرالکلی” شوند، پزشکان معتقدند که این عوامل، خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهند.
با پرهیز و یا قطع مصرف الکل، داشتن رژیم غذایی سالم و انجام منظم فعالیت‌های ورزشی و اتخاذ اقداماتی درجهت کاهش خطر آلودگی با عفونت‌های هپاتیت B و C، ممکن است بتوان تا حد زیادی شانس ابتلا به سرطان کبد را کاهش داد.
- بیماری کبد چرب غیرالکلی
بیماری “کبد چرب غیرالکلی” زمانی به وجود می‌آید که رسوبات کوچکی از چربی درون بافت کبد ایجاد شود. این حالت شایع است و در اغلب افراد نشانه‌های قابل‌توجهی ندارد. با این وجود در برخی از اشخاص مقدار زیاد چربی می‌تواند باعث التهاب کبد شود و این التهاب پس از مدتی ایجاد زخم در کبد می‌کند. علت دقیق بیماری کبد چرب غیرالکلی مشخص نیست، اما با چاقی و دیابت تیپ 2 همراه است.
- هپاتیت C
عفونت طولانی مدت هپاتیت C می‌تواند موجب التهاب و زخم کبد شود. ویروس هپاتیت C از طریق خون منتقل می‌شود. شایع‌ترین راه‌های انتشار آن در سطح جهان عبارت‌اند از:
- اقدامات طبی نامناسب از قبیل استفاده از سوزن‌های آلوده
- مصرف داروهای مخدر تزریقی در مواردی که تجهیزات تزریق (نه فقط سرسوزن‌ها) به‌طور اشتراکی مورداستفاده قرارمی گیرند.
اگر شخصی که سیگاری است و یا همواره الکل مصرف می‌کند، مبتلا به هپاتیت C باشد، خطر بروز سرطان کبد در او افزایش می‌یابد. درمان اولیه با داروهای ضدویروس در هپاتیت C طولانی‌مدت، می‌تواند از زخم شدن کبد جلوگیری کند.
- هپاتیت B
هپاتیت B یک بیماری ویروسی است که از طریق خون آلوده و سایر انواع مایعات بدن مانند بزاق، منی و ترشحات واژن منتقل می‌شود. هپاتیت B هم مانند هپاتیت C از طریق خون قابل انتقال است. این ویروس در اغلب موارد در هنگام زایمان، از مادر به نوزاد و در اوایل زندگی، از طفلی به طفل دیگر (معمولاً در حاشیه شهرها که عفونت شیوع دارد) بندرت از راه تماس جنسی و یا از طریق تزریق مواد مخدر، منتشر می‌شود.
در انگلستان، از هر 200 نفر یک نفر به این ویروس آلوده می‌شود. اکثر کسانی که در مناطق جغرافیایی با شیوع بالای هپاتیت B به دنیا آمده‌اند، آلوده می‌شوند. همانند هپاتیتC، هپاتیت B نیز می‌تواند پس از مدتی سبب بروز التهاب و زخم کبد شود. اگر شخصی سیگار بکشد یا الکل مصرف کند و مبتلا به هپاتیت B باشد، خطر بروز سرطان کبد در او افزایش می‌یابد. در هپاتیت B طولانی‌مدت، درمان اولیه با داروهای ضدویروس، همیشه ضرورت ندارد اما می‌تواند به‌طور محسوسی خطر زخم شدن کبد را کاهش دهد.
- هموکروماتوزیس
هموکروماتوزیس بیماری ژنتیکی است که طی آن آهن بسیار زیادی از طریق مواد غذایی در بدن ذخیره می‌شود. مقادیر بیش از حد آهن، اثر سمی بر روی کبد دارد و در درازمدت منجر به ایجاد زخم بر روی کبد می‌شود. هرچند امکان کاهش خطر ایجاد سرطان کبد، با روش‌های درمانی وجود دارد.
- سیروز صفراوی اولیه
سیروز صفراوی اولیه بیماری نادر و کمیاب کبد است و بررسی‌های آماری در انگلستان و ویلز نشان می‌دهد که از هر سه هزار نفر یک نفر به آن مبتلا می‌شود. یکی از اعمال اصلی کبد تولید مایعی به نام صفرا است که بدن از آن برای شکستن چربی استفاده می‌کند. صفرا از طریق یک سری لوله به نام مجاری صفراوی به دستگاه گوارش منتقل می‌شود. به دلایل نامشخص، در “سیروز صفراوی اولیه”، مجاری صفراوی به‌تدریج دچار صدمه می‌شوند. این موضوع درنهایت منجر به ساخت صفرا در داخل کبد و در نتیجه آسیب بافت کبد و ایجاد سیروز می‌گردد.
چه کسانی مبتلا می‌شوند؟
علی‌رغم وجود یک نوع سرطان شایع در جهان، می‌توان گفت که سرطان کبد فقط با بیش از 4000 مورد جدید تشخیص داده شده در هر سال، نسبتاً در انگلستان غیرشایع است. هرچند شانس ابتلا به بیماری برای کسانی که ریسک‌فاکتور بیماری را دارند بالاست. تعداد افراد مبتلا به سرطان کبد، به‌طور مشخصی با بالا رفتن سن، افزایش می‌یابد. حدود 8 نفر از هر 10 مورد تشخیص داده شده، افراد 60 سال به بالا هستند، اگرچه تعداد زیادی از جوان‌ترها هم نیز مبتلا شده‌اند. حدود دو سوم موارد از این سرطان در مردان مشاهده می‌شود. در خلال چند دهه اخیر، میزان سرطان کبد در انگلستان به‌طور چشمگیری افزایش داشته است که احتمالاً ناشی از افزایش مصرف الکل و چاقی می‌باشد.
تشخیص و غربال‌گری
سرطان کبد، معمولاً پس از مشورت با یک پزشک و ارجاع بیمار به پزشک متخصص به‌منظور انجام بررسی‌های بیشتر مانند اسکن کبد، تشخیص داده می‌شود. به‌هرحال انجام چک‌آپ منظم برای سرطان کبد (که به آن پایش سلامتی گفته می‌شود) اغلب برای افرادی که خطر بالای ابتلا به این بیماری را دارند، مانند مبتلایان به سیروز، توصیه می‌شود.
انجام چک‌آپ منظم کمک می‌کند تا تشخیص اولیه بیماری میسر شود. هرچه سرطان کبد زودتر تشخیص داده شود، احتمال درمان مؤثر بیشتر است. پایش سلامتی معمولاً هر شش ماه انجام می‌گیرد و شامل موارد زیر است:
- اسکن‌های اولتراسوند: در این روش با استفاده از امواج صوتی با تواتر بالا، یک عکس از کبد تهیه می‌شود و می‌تواند هرگونه موارد غیرطبیعی را مشخص کند.
- آزمایش‌های خون: در این آزمایش وجود پروتئینی موسوم به آلفافیتوپروتئین (AFP) که در خون برخی از افراد مبتلا به سرطان کبد یافت می‌شود، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
اگر بیمار دچار سیروز (زخم کبد) باشد، معمولاً پایش سلامتی برای وی توصیه می‌شود، گرچه عوامل دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند بر روی ریسک سرطان کبد مؤثر باشند. درهرصورت نتایج بالقوه حاصل از بررسی پایش سلامت لازم است قبل از ورود بیمار به برنامه غربال‌گری، به وی گوشزد شود.
آزمایش‌های تکمیلی
آزمایش‌های فوق را می‌توان برای بررسی احتمال سرطان کبد در افرادی که به‌طور روتین تحت غربال‌گری قرار نمی‌گیرند هم مورد استفاده قرار داد. اگر این آزمایش‌های اولیه بیانگر وجود شانس ابتلا به سرطان کبد در بیمار باشند، در آن صورت معمولاً یک یا چند آزمایش دیگر برای تأئید تشخیص توصیه می‌شود که عبارت‌اند از:
- سی‌تی‌اسکن: تعدادی تصویر با پرتوهای X از کبد گرفته می‌شود تا یک تصویر سه‌بعدی باکیفیت بالا، جهت بررسی جزئیات بافت کبد به دست آید.
- ام‌آرآی: با استفاده از امواج مغناطیسی قوی و امواج رادیویی، تصویری از داخل کبد تهیه می‌شود.
- بیوپسی: یک سوزن به درون شکم فرو برده می‌شود تا نمونه کوچکی از بافت کبد برداشت شود و سپس این نمونه در آزمایشگاه برای جستجوی سلول‌های سرطانی بررسی می‌گردد.
- لاپاراسکوپی: تحت بیهوشی عمومی، برش کوچکی بر روی شکم ایجاد می‌شود و با یک دوربین قابل ارتجاع به نام اندوسکوپ، بافت کبد مورد بررسی قرار می‌گیرد.
معمولاً پس از انجام این آزمایش‌ها، تأئید تشخیص سرطان کبد و تعیین مرحله بیماری امکان‌پذیر خواهد بود.
درمان
درمان سرطان کبد بستگی به مرحله بیماری دارد. اگر تشخیص به‌موقع انجام گیرد ممکن است بتوان سرطان را به‌طور کامل درمان کرد. روش‌های درمانی در مراحل اولیه سرطان کبد عبارت‌اند از:
- عمل جراحی: برای خارج کردن یک بخش از کبد
- پیوند کبد: کبد مبتلا با یک کبد اهدایی جایگزین می‌شود.
- تخریب با استفاده از امواج کوتاه (میکروویو) یا فرکانس‌های رادیویی: امواج کوتاه یا امواج رادیویی برای تخریب سلول‌های سرطانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
به‌هرحال تنها تعداد کمی از سرطان‌های کبد هستند که در مراحل درمان‌پذیر تشخیص داده می‌شوند. در بیشتر موارد، زمانی تشخیص داده می‌شوند که منتشر شده و دیگر امکان خارج کردن بافت و یا تخریب کامل وجود ندارد. در این موارد درمان‌هایی مانند شیمی‌درمانی برای کند کردن سرعت انتشار سرطان و تسکین علائمی مانند درد و ناراحتی، تجویز می‌شوند. نظر به اینکه غالباً سرطان کبد در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شود، فقط حدود یک نفر از پنج نفر حداقل به مدت یک سال پس از تشخیص زنده خواهد ماند و فقط یک نفر از بیست نفر حداقل به مدت پنج سال، ادامه حیات می‌دهد.
پیشگیری از سرطان کبد
همیشه امکان پیشگیری از سرطان کبد وجود ندارد، اما برخی رفتارهای ساده زندگی و اقدامات مراقبتی می‌تواند خطر ابتلا به سرطان کبد را کاهش دهد که عبارت‌اند از:
- مصرف متعادل الکل یا به‌طور ایده‌آل عدم مصرف آن، به‌منظور کاهش خطر سیروز (زخم کبد)
- تغذیه سالم و ورزش منظم جهت کاهش خطر پیشرفت بیماری “کبد چرب غیرالکلی”
- انجام اقداماتی برای کاهش خطر ابتلا به عفونت‌های هپاتیت C و هپاتیت B
- قطع مصرف الکل
دست کشیدن از مصرف الکل، مؤثرترین راهی است که خطر ابتلا به سرطان کبد را به‌ویژه در کسانی که سالیان دراز الکل مصرف کرده‌اند، کاهش می‌دهد.
- تغذیه سالم و ورزش منظم
اگرچه علت اصلی بیماری “کبد چرب غیرالکلی” مشخص نشده است، ولی بررسی‌ها نشان می‌دهد که اگر فردی دارای شرایط زیر باشد احتمال ابتلا به این بیماری در او بیشتر است:
- چاق بودن یا اضافه وزن داشتن
- ابتلا به دیابت نوع دو
- ابتلا به فشارخون بالا
- بالا بودن کلسترول
این مشکلات تا حد زیادی با تغذیه صحیح و متوازن که دارای چربی و نمک پائین و میوه و سبزیجات زیاد باشد و همچنین انجام ورزش منظم، قابل پیشگیری هستند.
- پیشگیری از ابتلا به هپاتیت C
هپاتیت C در مجموع در اثر فعالیت‌های درمانی غیرایمن منتشر می‌شود، بنابراین اگر فردی در مراکز درمانی کشورهای جهان سوم در حال مداوا باشد، کسب اطمینان از استفاده از سرسوزن ایمن برای او حائز اهمیت خواهد بود. چنانچه بیمار داروی تزریقی مصرف می‌کند، بهترین راه جلوگیری از عفونت هپاتیتC، عدم استفاده از لوازم تزریقی به‌صورت مشترک با دیگران است. این موضوع فقط شامل سرسوزن نمی‌شود، بلکه به هر چیزی که با خون دیگران سروکار داشته باشد مربوط می‌باشد، از جمله:
- قاشق‌های همزن
- فیلترها
- آبی که برای حل کردن دارو مصرف می‌شود.
- گارو
مبتلایان به هپاتیت C تا سالیان متمادی علائم قابل‌توجهی از خود بروز نمی‌دهند، برای همین بیشتر بیماران ممکن است از ابتلا به عفونت با این ویروس مطلع نباشند، لذا برای اطمینان بایستی بر این باور بود که ممکن است همه دچار این عفونت باشند. حتی اگر شخصی مواد مخدر تزریقی استفاده نمی‌کند، واجب است که احتیاطات لازم را برای کاهش تماس با خون سایر افراد به عمل آورد. این موضوع شامل پرهیز از استفاده اشتراکی هرگونه وسیله‌ای که می‌تواند با خون فرد آلوده شود مانند تیغ اصلاح و مسواک می‌شود. احتمال خطر ابتلا به هپاتیت C از طریق تماس جنسی با فرد آلوده به این بیماری، کم است، اما از نظر احتیاطی استفاده از کاندوم هنگام داشتن روابط جنسی، توصیه می‌شود.
احتمال ابتلا به هپاتیت C از طریق کاغذ یا لوله‌های استنشاقی که در استنشاق مواد مخدر تدخینی مانند کوکائین یا آمفتامین مورد استفاده مشترک با فرد آلوده به ویروس قرار گرفته است، وجود دارد. این نوع مواد مخدر قادر به تحریک مخاط بینی هستند و با این تحریک، ذرات کوچکی از خون آلوده، توسط کاغذ یا لوله، در اثر استنشاق وارد بدن فرد می‌شوند. پزشک ممکن است برای افرادی که آلودگی آنها به هپاتیت C محرز شده است، به‌منظور کاهش خطر زخم شدن کبد، داروهای ضدویروسی تجویز کند.
- پیشگیری از ابتلا به هپاتیت B
علیه ویروس هپاتیت B واکسن وجود دارد. انجام واکسیناسیون معمولاً فقط برای اشخاص در معرض خطر توصیه می‌شود، مانند:
- اشخاصی که در مکان‌هایی کار می‌کنند که در معرض تماس با خون یا مایعات بدن قرار دارند، از جمله پرستاران، کارکنان زندان، پزشکان، دندانپزشکان و کارکنان آزمایشگاه.
- زندانیان
- خانواده‌هایی که بچه‌هایی از کشورهای پرخطر را به فرزندخواندگی پذیرفته‌اند.
- خانواده نزدیک و شرکای جنسی افراد مبتلا به هپاتیت B
- هر شخصی که به‌طور مرتب تزریق خون یا فرآورده‌های خونی دارد.
- افراد مبتلا به هر شکل از بیماری‌های کبدی
- افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی
- اشخاصی که به کشورهای پرخطر سفر می‌کنند.
- معتادین به مواد مخدر تزریقی یا کسانی که شریک جنسی معتاد به مواد مخدر تزریقی دارند.
- کسانی که شرکای متعدد جنسی دارند.
- مردان هم‌جنس‌باز
- نوزادان متولد شده از مادران مبتلا به هپاتیت B
- مردان و زنانی که از طریق رابطه جنسی امرارمعاش می‌کنند.
اگر فردی در مورد تلقیح واکسن هپاتیت B دچار تردید است بایستی مورد مشاوره پزشکی قرار گیرد. همچنین برخی مواقع همانند هپاتیت C، جهت کاهش خطرآسیب کبدی برای مبتلایان به هپاتیت B، داروی ضدویروسی تجویز می‌شود.
منبع:
WWW.NHS.UK
2015/08/24
اختلالات کبدی و بررسی‌های آزمایشگاهی آنها
بررسی تیتر آنتی‌بادی ضد ویروس هپاتیت B
https://www.webmd.com/cancer/understanding-liver-cancer-basic-information
برای دانلود پی دی اف بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام