نکات کلیدی در درمان ناباروری به روش آییوآی
الهه اکبری، کارشناس ارشد بیوتکنولوژی میکروبی
سعید دلفکار، کارشناس ارشد مهندسی پزشکی
فرزاد رنجبر، کارشناس ارشد MBA
عمل آییوآی (IUI) یکی از روش‌های کمک باروری است که ممکن است به‌تنهایی یا به همراه تحریک تخمدان با دارو، برای درمان نازایی استفاده شود. تزریق اسپرم شسته شده به داخل رحم یا هرجایی بالاتر از دهانه داخلی دهانه رحم را، آییوآی می‌نامیم. این روش ممکن است به‌تنهایی یا با تلفیق روش‌های دیگر، برای کمک به زوجین نابارور و به دلایل زیر استفاده شود:
الف) علت مردانه
کاهش در تعداد و حرکت اسپرم، جراحی و صدمه، انزال رو به عقب (رتروگراد)، بیماری‌های سیستمیک مثل دیابت و مشکل جنسی
ب) علل زنانه
(آزمایش پس از نزدیکی) ضعیف، تنگی شدید دهانه رحم و مشکلات جنسی Pct
برای انجام عمل آییوآی باید:
1- حداقل یکی از لوله‌های رحمی باز باشند.
2- تعداد اسپرم‌ها حداقل 5 میلیون در میلی‌لیتر باشد.
بهترین زمان انجام IUI
بهتر است آییوآی حدود 6 تا 12 ساعت قبل از تخمک‌گذاری انجام شود (حدوداً 36 تا48 ساعت پس از تزریق آمپول HCG) اگرچه در موارد ناباروری به علت مشکل مردانه، برخی پزشکان عقیده دارند که بهترین زمان انجام آییوآی، بعد از تخمک‌گذاری است.
عوامل مؤثر در موفقیت IUI
- دلیل و طول دورۀ ناباروری
- سن و شاخص تودۀ بدنی
- وجود یا عدم وجود تخمک‌گذاری
- تعداد فولیکول‌های آنترال
- ضخامت و حجم آندومتر
- القای تخمک‌گذاری و روش آن
- زمان و تعداد سیکل IUI
- کیفیت نمونۀ مایع منی
- تعداد کل اسپرم‌های متحرک موجود در نمونه
- مرفولوژی اسپرم‌های موجود در نمونه
سن خانم دریافت کننده اسپرم به عنوان یک فاکتور مهم در موفق بودن IUI عمل می‌کند. بهتر است از این روش برای درمان ناباروری در زنان زیر ۳۵ سال استفاده شود. در زنان بین ۳۵ تا 40 سال میزان موفقیت IUI با شیب شدید کاهش یافته و در زنان بالای ۴۰ سال به‌شدت کاهش می‌یابد.
زنانی که ذخیره تخمک پایینی دارند (که با اندازه گیری سطح AMH, Inhibin B و سونوگرافی تخمدان‌ها مشخص می‌شود) و یا زنانی که سطح FSH آنها در روز سوم قاعدگی بالا می‌باشد، شانس موفقیت IUI در آنها پایین است.
هرچه تعداد، تحرک و مورفولوژی اسپرم‌ها نامطلوب‌تر باشند، شانس موفقیت IUI هم کاهش می‌یابد. حداقل تعداد کل اسپرم‌های متحرک (Total Motile Sperm Counts = TMSC) مورد نیاز جهت IUI، یک میلیون می‌باشد، ولی توصیه شده این مقدار از ۵ میلیون بیشتر باشد، زیرا بر اساس مشاهدات مختلف، مواقعی که این مقدار بین ۵-۱ میلیون است، موفقیت IUI به طور بالقوه کاهش می‌یابد. میزان ایده‌آل TMSC حدود ۲۰ الی ۳۰ میلیون می‌باشد. به طور کلی با افزایش TMSC ، میزان موفقیت IUI هم افزایش می‌یابد، ولی این ارتباط تا مقدار مشخصی از افزایش TMSC ، نسبت مستقیم دارد و فراتر از آن، فاکتورهای دیگری سبب محدودیت در موفقیت IUI می‌شود.
در مطالعــه‌ای مشخص شده است که میزان موفقیت Double IUI (تلقیح پشت سر هم در یک سیکل) با TMSC بیشتر از ۵ میلـــیون در هر تلقیح، از میزان موفقیت Single IUI (یک تلقیح در هر سیکل) با TMSC بیشتر از ۱۰ میلیون بیشتر می‌باشـــد. در مواردی که TMSC کمتر از یک میلیون است، IUI روش مناسبی برای درمــــان نیســــت و بهــــتر اســـــــــت از IVF (In vitro Fertilization) به هـمـــــــراه ICSI (Intra Cytoplasmic Sperm Injection) استفاده نمود.
مطالعات ثابت کرده‌اند که توانایی DGC جهت جدانمودن اسپرم‌های با DNA سالم‌تر بسیار بیشتر از روش Swim-up است.
IVFو میکرواینجکشن باعث کاهش اهمیت تست‌های عملکرد اسپرم می‌شوند، اما واقعیت این است که اگر هدف ما پیداکردن روش‌های با هزینه و تهاجم کمتر باشد، یک تشخیص درست و کارشناسانه، شانس حاملگی خودبخودی و یا با کمک IUI را درحد قابل توجهی افزایش می‌دهد.
شانس بارداری طبیعی بعد از ۳۵ سالگی و خصوصاً ۴۰ سالگی به‌شدت کاهش می‌یابد، اما استفاده از روش IUI، این شانس را درحد قابل توجهی افزایش می‌دهد.
هر دو روش IUI و IVF باعث افزایش احتمال بارداری در بیماران با آنتی‌اسپرم آنتی‌بادی مثبت (ناباروری ایمونولوژیک) می‌شود. از آنجایی که IUI توأم با تحریک کنترل‌شدۀ تخمدان بسیار مقرون به صرفه‌تر از IVF است. انجام چهار سیکل IUI قبل از اقدام به IVF خط اول درمان در این گروه از بیماران محسوب می‌شود. در صورت عدم موفقيت در درمان پس از انجام ۴ تا ۶ سيکلIUI، از ساير روش‌های درمان ناباروری مانند لقاح آزمايشگاهی (IVF) يا تزريق اسپرم به سيتوپلاسم تخمک در محيط آزمايشگاه (ICSI) استفاده می‌شود.
IUIدر بانوان با آترزی سرویکس، سرویسیت حاد، آندومتریت، انسداد دوطرفۀ لوله‌های فالوپ و بسیاری از موارد آمنوره و الیگواسپرمی شدید بی‌مورد است.
توصیه‌های متعددی درخصوص تعیین زمان مناسب انجام IUI بدنبال تجویز HCG وجود دارد، اما مطالعات متعددی نشان داده است که مناسب‌ترین زمان، ۳۲ تا ۳۶ ساعت بعد از تجویز HCG است.
خلاصۀ کلام این است که بالاترین میزان موفقیت در پروسۀ IUI در بهترین شرایط بیش از ۲۵ تا ۳۰% نیست و کوچکترین قصور در نمونه‌گیری مایع منی، پروسۀ آماده‌سازی اسپرم توسط آزمایشگاه، زمان‌بندی نامناسب تزریق و نظایر آن باعث کاهش قابل توجه در احتمال موفقیت این تکنیک خواهد شد.
راهی مناسب برای این که بفهمید تخمک خوبی تولید می‌کنید یا خیر، بررسی میزان هورمون‌های شماست. همچنان که ساختن یک تخمک بالغ را شروع می‌کنید، استرادیول افزایش می‌یابد. یک تخمک خوب باید 150 تا 300 پیکوگرم بر میلی‌لیتر استرادیول تولید کند. حدود 30 ساعت قبل از آزاد شدن تخمک،LH نیز شروع به ازدیاد می‌کند، سطح یک فوران LH مناسب، معمولاً بیش از 40 است.
اگر پزشک در دو هفته اول چرخه ماهیانه‌تان سونوگرافی انجام بدهد، می‌بینید که فولیکول بدن هم به موازات بالا رفتن استرادیول و فوران LH رشد می‌کند. معمولاً هنگام تخمک‌گذاری، اندازه فولیکول 22 تا 25 میلی‌متر خواهد بود. بسیاری از مراکز در همان روز IUI و روز بعد از آن سونوگرافی انجام می‌دهند تا مطمئن شوند که تخمک‌ها از فولیکول آزاد شده‌اند، وقتی این اتفاق رخ می‌دهد فولیکول در سونوگرافی کوچک می‌شود. شما ممکن است فولیکول خوبی بسازید، اما تخمک آزاد نکنید، اگر تخمک آزاد نشود بارداری رخ نخواهد داد. اگر فولیکول هنوز سر جایش باشد در برخی از درمانگاه‌ها می‌خواهند که روز بعد برای IUI دوم برگردید با این امید که قبل از مراجعه، تخمکتان آزاد شده باشد. زمان‌بندی هنگام انجام IUI بسیار مهم است، چون اسپرم‌های خالص‌شده (بعد از شست‌وشو) به اندازه اسپرم‌های خارج‌شده از آلت تناسلی به هنگام انزال در واژن دوام نمی‌آورند. در بهترین حالت اسپرم‌های خالص‌شده حدود 24 ساعت دوام می‌آورند، در حالی که اسپرم‌های انزال می‌توانند معمولاً تا سه روز به زندگی ادامه دهند و حتی در یک مخاط بهینه تا 5 روز هم دوام بیاورند. این یعنی زمان‌بندی IUI باید به‌خوبی هماهنگ شود، طوری که آزادسازی تخمک و جای‌گذاری اسپرم به گونه‌ای انجام شود که اسپرم‌های کم‌عمر بتوانند در زمان مناسب به تخمک برسند.
تلقیح داخل رحمی باید با هماهنگی کامل و رعایت موارد مختلف از جمله موارد زیر انجام شود:
آماده‌سازی نمونه منی
شریک زندگی شما یک نمونه اسپرم و معمولاً در مطب دکتر فراهم می‌کند. از آنجایی که عناصر غیراسپرم در مایع منی می‌توانند باعث ایجاد واکنشی در بدن زن شوند، نمونه شسته می‌شود که اسپرم طبیعی بسیار فعال و با کیفیت جدا شود. احتمال بارداری با استفاده از نمونه متمرکز با اسپرم سالم افزایش می‌یابد.
نظارت بر تخمک‌گذاری
از آنجائیکه زمان‌بندی بسیار مهم است، نظارت بر نشانه‌های تخمک‌گذاری پیش رو نیز بسیار مهم هستند. برای انجام این کار و نظارت بر این نشانه‌ها، شما می‌توانید از کیت پیش‌بینی تخمک‌گذاری بوسیله ادرار، در خانه استفاده کنید که انتشار و یا افزایش هورمون ال‌اچ را در بدن شما تشخیص دهد. همچنین می‌توانید از تصویربرداری استفاده کنید تا دکتر تخمدان‌ها و رشد تخمک (سونوگرافی ترانس‌واژینال) را بررسی کند. نیز ممکن است یک تزریق گونادوتروپین کوریونیک انجام شود تا بوسیله این تزریق یک یا چند تخمک در بدن شما آزاد گردد.
آماده‌سازی اسپرم برای آییوآی
اسپرم حدود سی و شش تا چهل ساعت پس از تخمک‌گذاری یا تزریق هورمون، به داخل رحم تزریق می‌شود. پزشک از همسر شما می‌خواهد روز عمل، نمونه اسپرم را به او تحویل دهد. نمونه شسته می‌شود و مایعات اطراف اسپرم پاک می‌شود، سپس اسپرمی که بیشترین کیفیت و تحرک بیشتری دارد جدا شده و انتخاب می‌شود.
این فرایند شستشو و آماده‌سازی، اسپرم را به حجم و کیفیت مناسب می‌رساند. این غلظت زیاد به اسپرم‌های سالم و سریع کمک می‌کند تا به تخمک برسند. این کار به میزان موفقیت آییوآی کمک شایانی می‌کند.
به خاطر داشته باشید که تسریع در پدر شدن همانند تسریع در مادر شدن اهمیت دارد و بایستی درمان ناباروری مردان را نیز در اولویت قرار داد.
روند درمان ناباروری به روش IUI
چگونه هزینه‌های IUI را مقرون به‌صرفه‌تر کنیم؟
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام