تست‌های رایج آزمایشگاهی در تشخیص بیماری‌های ریوی
امیر اکبری
بطور کلی روش‌های تشخیصی بیماری‌های تنفسی، مطالعات تصویربرداری (پرتونگاری، اولتراسونوگرافی، روش‌های پزشکی هسته‌ای، توموگرافی کامپیوتری و موارد دیگر) و روش‌های مشتمل بر اخذ نمونه بیولوژیک را شامل می‌شود که از این میان نقش آزمایشگاه در مطالعات بیولوژیکی بسیار بارز است. نمونه‌های بیولوژیکی اخذ شده از ریه می‌توانند نمونه‌های جمع‌آوری‌شده از روش‌های جمع‌آوری خلط، آسپیراسیون سوزنی از طریق پوست، توراسنتز، آسپیره سوزنی داخل برونشی و… باشند. در این مقاله سعی بر آن داریم که فارغ از مطالعات تخصصی نمونه‌های بیولوژیک ریوی، مروری بر تعدادی از تست‌های رایج آزمایشگاهی مرتبط با بیماری‌های ریوی داشته باشیم. این مرور چون گذشته با هدف درک بهتر چرایی و چگونگی تست‌های آزمایشگاهی مورد بحث، به زبانی ساده صورت می‌پذیرد. حسب مورد تست‌های دیگری نیز ممکن است توسط پزشک درخواست شود که در عنوان حاضر، بررسی نشده باشند.
تست گازهای خون شریانی
تست گازهای خون شریانی یا Arterial blood gases که به‌اختصار ABGs یا Blood Gases خوانده می‌شود در ارزیابی هموستاز تنفسی، اسید و باز متابولیک، الکترولیت‌ها و نیز ارزیابی کفایت اکسیژناسیون کاربرد دارد. pH، PCO2، HCO3، PO2، O2 Saturation و محتوای O2 در این تست موردبررسی قرار می‌گیرند.
pH
pH با کاهش یون هیدروژن افزایش یافته و با افزایش آن کاهش می‌یابد و اسیدی یا بازی بودن را مشخص می‌نماید؛ بدین‌صورت که در آلکالوز تنفسی یا متابولیک این پارامتر افزایش یافته و در اسیدوز تنفسی یا متابولیک کاهش می‌یابد. در ارتباط با pH افزایش‌یافته می‌توان در آلکالوز متابولیک، هایپوکالمی، ساکشن طولانی و حجیم از معده، استفراغ مزمن، آلدوسترونیسم و دیورتیک های جیوه‌دار و در آلکالوز تنفسی، نارسایی مزمن قلب، سیستیک فیبروزیس، مسمومیت با مونوکسید کربن، آمبولی ریه، شوک و بیماری‌های حاد و شدید ریوی را نام برد.
همچنین در ارتباط با pH کاهش‌یافته می‌توان در اسیدوز متابولیک، به کتواسیدوز، اسیدوز لاکتیک، اسهال شدید، نارسایی کلیه و در اسیدوز تنفسی، به نارسایی تنفسی اشاره کرد.
یافته‌های طبیعی:
بالغین/اطفال: 7/45-7/35
نوزاد: 7/49-7/32
2 ماه-2 سال: 7/46-7/34
وریدی: 7/41-7/31
PCO2
PCO2 مقدار فشار نسبی کربن دی‌اکسید در خون است و سطح آن در اسیدوز تنفسی اولیه بالا رفته و در آلکالوز تنفسی اولیه کاهش می‌یابد. مقادیر افزایش‌یافته PCO2 با COPD، استفاده بیش از حد از آرام‌بخش‌ها، ترومای سر، اکسیژنه شدن بیش از حد در مبتلایان به COPD و نیز با سندرم Pickwickian مرتبط است. مقادیر کاهش‌یافته آن نیز با هایپوکسمی، آمبولی ریوی، اضطراب، درد و بارداری مرتبط می‌شود.
یافته‌های طبیعی (mmHg):
بالغین/اطفال : 45-35
کودکان زیر 2 سال: 41-26
وریدی: 50-40
بیکربنات
یون بیکربنات برای اندازه‌گیری تعادل اسید و باز در بخش متابولیک مفید است و می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم با اندازه‌گیری محتوای CO2 اندازه‌گیری شود. مقادیر افزایش‌یافته آن با استفراغ مزمن، ساکشن مزمن با حجم بالا، آلدوسترونیسم، استفاده از دیورتیک‌های جیوه‌ای و بیماری انسدادی مزمن ریه و سطوح کاهش‌یافته آن با اسهال شدید و مزمن، استفاده مزمن از دیورتیک‌های لوپ، گرسنگی شدید، کتواسیدوز دیابتی و نارسایی حاد کلیه مرتبط است.
یافته‌های طبیعی (mEq/L):
بالغین/اطفال: 28-21
نوزاد/شیرخوار: 24-16
PO2
فشار اکسیژن حل‌شده در پلاسما است و روشی غیرمستقیم برای اندازه‌گیری محتوای اکسیژن خون شریانی می‌باشد. مقادیر افزایش‌یافته آن با پلی‌سایتمی، افزایش O2 در دم و هایپرونتیلاسیون و مقادیر کاهش‌یافته آن با آنمی‌ها، موکوس پلاگ، برونکواسپاسم، آتلکتازی، پنوموتوراکس، ادم ریوی، سندرم دیسترس تنفسی بالغین، بیماری تحدیدی ریه، نقایص دیواره دهلیزی یا بطنی، آمبولی، O2 ناکافی در هوای دم و هایپوونتیلاسیون شدید مرتبط می‌باشد.
یافته‌های طبیعی (mmHg):
بالغین/اطفال: 100-80
نوزاد: 70-60
وریدی: 50-40
O2 Saturation
O2 Saturation یا اشباع اکسیژن نشان‌دهنده درصدی از هموگلوبین است که با اکسیژن اشباع شده است. این پارامتر از فرمول زیر قابل‌محاسبه است:
یافته‌های طبیعی (%):
بالغین/اطفال: 100-95
افراد مسن: 95
نوزاد: 90-40
محتوای اکسیژن
محتوای اکسیژن به‌صورت عددی است که میزان O2 را در خون نشان می‌دهد و از فرمول زیر قابل‌محاسبه است:
یافته‌های طبیعی (vol%):
شریانی: 22-15
وریدی: 16-11
Base excess/ deficit و گرادیان A-a پارامترهای دیگری هستند که در ABGs اندازه‌گیری می‌شوند.
Base excess/ deficit به‌صورت عددی با استفاده از pH،PCO2 و هماتوکریت محاسبه می‌شود و میزان آنیون‌های بافرکننده را در خون نشان می‌دهد. گرادیان A-a نیز نشان‌دهنده تفاوت میان O2 آلوئولار (A) و شریانی (a) است.
شمارش کامل سلول‌های قرمز خونی (CBC)
در تشخیص بیماری‌های ریوی، CBC به‌منظور ارزیابی سلول‌های خونی و بررسی آنمی مورداستفاده قرار می‌گیرد. این تست اطلاعات مفیدی را ارائه می‌کند.
CMP
CMP، Comprehensive Metabolic Panel یا پنل جامع متابولیک نیز دسته‌ای دیگر از آزمایش‌ها هستند که در تشخیص بیماری‌های ریوی متداولند. تست اندازه‌گیری آلبومین، آلکالین فسفاتاز، AST، SGOT، بیلی‌روبین، BUN، کلسیم، کربن دی‌اکسید، کلرید، کراتینین، گلوکز، پتاسیم، توتال پروتئین و سدیم تست‌های این پنل را تشکیل می‌دهند.
تست‌های دیگری که برحسب مورد ممکن است درخواست شوند:
تست‌های مرتبط با سیستیک فیبروزیس که در فرصتی دیگر بررسی خواهند شد، ازجمله تست ژنتیک برای CF، آزمایش الکترولیت‌های عرق، IRT و تریپسین مدفوع و همچنین تست‌های دیگری ازجمله تست Alpha-1 Antitrypsin، آنالیز مایع پلور، تست‌های آلرژی، تست‌های اختصاصی پنومونی، تست‌های انکولوژی، سیتولوژی و … هستند و نیز تست‌هایی که در تشخیص بیماری‌های ریوی مفید هستند که در فرصتی دیگر بدان‌ها پرداخته خواهد شد.
منابع:
- Harrison’s principles of internal medicine. 19th ed. c2015.
- Moby`s diagnostic and laboratory test reference,11th ed, 2013
کاندیدیازیس در بیماران مبتلا به سیستیک فیبروزیس
عفونت‌های قارچی مجاری تنفسی (قسمت دوم)
برای دانلود فایل pdf بر روی لینک زیر کلیک کنید
ورود / ثبت نام