سیستاتین C، جایگزینی برای کراتینین
مراد رستمی – کارشناس ارشد بیوشیمی بالینی، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز
معصومه جرفی- کارشناس ارشد میکروب شناسی، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز
محمد علی محمدی کارشناس ارشد بیوشیمی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک
سیستاتین C (Cystatin C) یک پروتئین دارای ۱۲۲ اسید آمینه با وزن ملکولی ۱۳۰۰۰ دالتون بوده که در تمام سلول‌های هسته‌دار بدن تولید می‌شود. میزان تولید آن از ۴ ماهگی تا ۷۰ سالگی نسبتاً ثابت بوده و متناسب با GFR می‌باشد. میزان تولید آن برخلاف کراتینین سرم تحت تأثیر جرم عضله، جنس و نژاد نبوده و سایر محدودیت‌های کراتینین را نیز ندارد.
به دلیل اندازه کوچک و بار خالص مثبت، به آزادی از گلومرول‌ها فیلتره شده و غلظت آن مشابه پلاسما است. این ماده به طور کلی توسط توبول پروکسیمال بازجذب شده و در نبود نارسایی توبولی پروکسیمال، به هیچ وجه در ادرار ترشح نمی‌شود. همچنین ظهور آن در ادرار، نشان دهنده آسیب توبولی پروکسیمال می‌باشد. تغییرات غلظت سرمی سیستاتین C به عنوان معیار غیر مستقیمی از GFR مورد استفاده قرار می‌گیرد. هم اکنون به دلیل گران بودن و در دسترس نبودن مواد مورد نیاز اندازه‌گیری سیستاتین C، این آزمایش به طور روتین در کشور ما انجام نمی‌شود ولی در بسیاری از بیمارستان‌های اروپایی از سال ۲۰۰۸ جایگزین اندازه‌گیری کراتینین سرم شده است. نشان داده شده است که بسیاری از بیماری‌های مزمن کلیوی (CKD) (Chronic Kidney Disease) که می‌توانند به راحتی درمان شوند با استفاده از سرم کراتینین مشخص نشده، در حالی که با استفاده از سیستاتین C به راحتی تشخیص داده می‌شوند.
مزایای اندازه گیری Cystatin C در مقایسه با کراتینین سرم:
همانطور که روی خط‌کش GFR نشان داده شده است، Cystatin C مشکلات ناحیه کور (Blind Area) کراتینین را نداشته و قادر است زودتر از کراتینین سرم، بیماری را تشخیص دهد؛ چرا که اندازه‌گیری کراتینین سرم، بطور مستقیم مشخص کننده عملکرد کلیه نبوده و با وجودی که در حدود ۵۰ درصد GFR از دست رفته باشد، کراتینین همچنان مقادیر نرمال را نشان می‌دهد.
نواحی کور کراتینین (Creatinine Blind Area):
ناحیه نامشخص کراتینین سرم عبارت است از مقادیر بین ml/min/1.73m2 90- 40 که همان طوری که در شکل فوق نیز آمده است، این ناحیه جایی است که GFR شروع به کاهش می‌کند اما کراتینین قادر به تشخیص آن نبوده، در حالی که سیستاتین C کاهش آن را به خوبی تشخیص می‌دهد. به عبارت دیگر، کراتینین در این ناحیه، نتیجه منفی کاذب (False Negative) می‌دهد. سیستاتین C مقدار دقیق و مستقیمی از GFR بدون دخالت عواملی همچون سن و توده ماهیچه‌ای بدن در اختیار ما قرار داده و ناحیه کور ندارد.
سطح سرمی سیستاتین سی تحت تأثیر متابولیسم آن در بدن قرار نمی‌گیرد و فاکتوری حساس جهت اندازه‌گیری GFR در کودکان است. سرم کراتینین به طور منظمی پس از یک سالگی بالا می‌رود، در حالی که سطح سرمی سیستاتین سی ثابت بوده (تصویر پایین) و ارتباطی با سن یا Body mass ندارد و مقدار آن بین mg/l 1-5/0 می‌باشد.
تخمین GFR از روی میزان سیستاتین C سرم:
با توجه به فرمول زیر، میزان GFR را از روی میزان سیستاتین C سرم تخمین می‌زنند.
در جدول زیر ارتباط میان GFR تخمین زده شده بر حسب میزان سیستاتین C سرم و GFR واقعی اندازه‌گیری شده بر اساس یک مطالعه، نشان داده شده است. به ارتباط بسیار خوب این تخمین و میزان GFR واقعی توجه کنید. مزیت بزرگ این روش به ویژه در مورد کودکان، زنان حامله و سایر افرادی است که گرفتن ادرار ۲۴ ساعته برای آن‌ها مشکل است. در این روش، تنها از روی یک نمونه خون می‌توان میزان GFR را تخمین زد.
در تصویر زیر الگوی کاهش سیستاتین C سرم در مقایسه با الگوی کاهش کراتینین سرم در ۱۵ فرد بیمار، متعاقب دریافت پیوند کلیه نشان داده شده است. همان طوری که مشاهده می‌شود شیب کاهش سیستاتین C بسیار بیشتر از شیب کراتینین می‌باشد.
مقادیر نرمال:
| مردان | زنان | کودکان بزرگتر از یکسال | |
| سیستاتین C | mg/L 95/0 ≥ | mg/L 95/0 ≥ | mg/L 95/0 ≥ |
هر روزه مقالات زیادی بیانگر این واقعیت است که بسیاری از بیماری‌های مزمن کلیوی قابل تشخیص و درمان بوده در حالی که به طور قابل ملاحظه‌ای تشخیص داده نشده و بالطبع، درمانی هم صورت نمی‌گیرد.National Kidney Foundation جهت تشخیص سریع‌تر بیماری‌های کلیوی، دستورالعملی منتشر نموده که بر اساس GFR می‌باشد. در جدول زیر مراحل مختلف بیماری کلیوی بر اساس GFR نشان داده شده است که در صورت رسیدن بیماری کلیوی به مرحله پنجم یا ESRD، بیمار نیاز به پیوند کلیه دارد.
Stages of Kidney Disease following the NKDEP Classification
(National Kidney Disease Education Program)
| Classification | Description of Stage of Kidney Disease | GFR Range |
| Normal | Healthy kidneys – normal GFR | > 90 mL/min/1.73m2 |
| Stage 1 | Kidney damage with normal or elevated GFR | > 90 mL/min/1.73m2 |
| Stage 2 | Kidney damage and mild decrease in GFR | ۶۰ – ۸۹ mL/min/1.73m2 |
| Stage 3 | Moderate decrease in GFR | ۳۰ – ۵۹ mL/min/1.73m2 |
| Stage 4 | Severe decrease in GFR | ۱۶ – ۲۹ mL/min/1.73m2 |
| Stage 5 | Kidney failure – End Stage Renal Disease (ESRD) | < 15 mL/min/1.73m2 |
Refrences:
۱-Henrys Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods. 2007; Twenty-First Edition.
۲-Dharnidharka V.R., Kwon C. and Stevens G. Serum cystatin C is superior to serum creatinine as a marker of kidney function: a meta-analysis. Am J Kidney Disease. 2002; 40 : 221 –۲۲۶٫
۳-Laterza O.F., Price C.P. and Scott M.G. Cystatin C: an improved estimator of glomerular filtration rate?. Clin Chem. 2002; 48 : 699 –۷۰۷٫
۴-Filler G., Bokenkamp A., Hofmann W., Le B.T., Martinez-Bru C. and Grubb A. Cystatin C as a marker of GFR: history, indications, and future research. Clinical Biochemistry. 2005; 38 : 1 –۸٫
۵-Finney H., Newman D.J., Thakkar H., Fell J.M. and Price C.P. Reference ranges for plasma cystatin C and creatinine measurements in premature infants, neonates, and older children. Arch Dis Child. 2000; 82(1): 71-75.
۶- Lamb E.J., O’Riordan S.E., Webb M.C. and Newman D.J. Serum cystatin C may be a better marker of renal impairment than creatinine. Am Geriatr Soc. 2003; 51(11): 1674-1675.